Vera - 01.09.1985, Blaðsíða 30

KONU
„Óvæntar túlkanir"
Það var mikið kvennaval sem fyllti sali og
ganga í Odda, hugvísindahúsi Háskólans dag-
ana 29. ágúst til 1. september. Þar stóð yfir ráð-
stefna um kvennarannsóknir og mátti heyra
hvers kyns fróðleik um efni eins og það hvernig
fjallað var um íslenskar konur í tygjum við enska
og bandaríska hermenn á stríðsárunum í bók-
menntum og hvernig sú lýsing kom heim og
saman við reynslu þessara kvenna. Efni eins og
jafnréttislög, kvennabarátta nútímans og brjósta-
gjöf kvenna í Reykjavík voru til umræðu og ótal-
margt fleira. Þarna á göngunum tókst útsendara
VERU að króa af Dagnýju Kristjánsdóttur bók-
menntafræðing eina örskotsstund. Dagný kom
heim til að flytja erindi á ráðstefnunni, en hún er
nú lektor í íslensku við háskólann í Osló. Þeim
sem ekki kannast við konuna skal sagt að hún
var á árum áður einn af máttarstólpum Rauð-
sokkahreyfingarinnar.
Dagný var fyrst spurö aö því hvort hugtakið „kvennabók-
menntir" væri ennþá gott og gilt eöa hvort gagnrýni hefði kom-
ið fram á notkun þess (spurningin var fram sett vegna þess aö
þaö vakti athygli spyrjanda aö norrænar skáldkonur sem hafa
látið í sér heyra í sjónvarpinu undanfarnar vikur hafa sumar
beðist undan því aö vera taldar til þeirra höfunda sem semja
,,kvennabókmenntir“.)
Dagný: Á undanförnum árum hefur fariö fram mikil umræða
um kvennabókmenntahugtakið, þaö hefur verið stokkað upp
í rannsóknum og áherslur hafa tareyst. Þaö er einkum rithöf-
undar (konur) sem gagnrýna þetta hugtak og segja sem svo
aö þegar það kom fram um 1970 hafi þaö uppfyllt pólitíska
þörf. Þá voru konur aö draga reynslu sína fram í dagsljósið og
fjölluðu um vandamál kvenna. Á því tímabili kom út mikiö af
bókum eftir konur, bæði góðar og vondar sem komu reynslu
og oft reiði kvenna á framfæri. Nú segja sumir rithöfundar að
,,reynslubókmenntirnar“ hafi runnið sitt skeið á enda og ann-
ars konar bókmenntir tekið við. Höfundar fjalla nú meira um
ýmis konar tilvistarspurningar. Þessir kvenrithöfundar vilja
ekki láta draga sig í dilka. Eftir stendur þó að hugtakið kvenna-
bókmenntir er vel nothæft yfir bókmenntir kvenna og sérkenni
þeirra. Telji konur að hugtakið sem slíkt standi þeim fyrir þrif-
um má það svo sem fjúka mín vegna, það eitt út af fyrir sig
breytir engu um bókmenntir kvenna og rannsóknir á þeim.
— Hvernig er hljóðið I þeim konum sem eru aö fást við rann-
sóknir á kvennabókmenntum og hvað er að gerast í þeim
fræðum?
Dagný: Á Norðurlöndunum er nokkurn uppgjafatón og von-
brigði að finna meðal þeirra kvenna sem stunda bókmennta-
rannsóknir. Ég las grein fyrir skömmu í dönsku blaði þar sem
rætt var um að í raun hefði konum mistekist ætlunarverk sitt.
Það hefði ekki tekist að gera bókmenntir kvenna að hluta
námsefnis í skólum og að afla kvennarannsóknum viðurkenn-
ingar eins og hverjum öðrum rannsóknum, heldur hefðu þær
lent á sérstökum bás, eins og aðrar kvennarannsóknir. Þær
eru utan við kerfið og karlar í röðum bókmenntafræðinga
kynna sér lítt það sem konurnar eru að fást við þótt það sé
bæði frumlegt og merkilegt. Það er heldur dauft í þeim hljóðið,
enda bitnar niðurskurðurinn í menntakerfinu fyrst á því sem
ekki tilheyrir hefðbundinni kennslu og rannsóknum þar með
kvennarannsóknum.
Maður spyr sig hvort þetta sé ekki allt tímanna tákn, vottur
um hægri sveiflu og bakslag í kvennabaráttunni? Hins vegar
veröur að viðurkennast að matið á kvennabókmenntunum var
oft allt of þröngt, þaö var einblínt á innihaldið og það sem
konurnar voru að segja, en ekkert lagt upp úr fagurfræði og
þeirri vinnu og alúð sem höfundarnir lögðu I verk sín. Það er
því að vonum að mörgum kvenrithöfundum líki ekki sá bás
sem þeim er ætlaður.
Það er hins vegar engin deyfð yfir konum I Frakklandi og
Bandaríkjunum, þar er hasarinn í bókmenntarannsóknum
kvenna, mikill kraftur og frumleiki. Bókmenntafræðingar hafa
gefist upp á aö smíða einhvers konar kvennabókmennta-
aðferð, jDess ístaðergengið út frásjónarhorni kvenna. Konur
setja fram sína túlkun á verkum, iðulega mjög djarfar og
óvæntar. Þær stefnur sem eru hvað mest áberandi eru sál-
greiningin, strúktúralisminn, aðferðir málvísindanna og
mannfélagsfræðinnar. Bókmenntafræðingar sækja hug-
myndir og aðferðafræði til annarra fræðigreina eða kannski
væri réttara að segja að aðrar greinar hafi áhrif á bókmennta-
rannsóknir. Sem dæmi má nefna það hvernig mannfélags-
fræðin er notuð. í bókinni „Writing and sexual difference" er
að finna grein um konur í villta vestrinu. Við þekkjum úr sögum
og kvikmyndum hetjur vestursins, en hvernig ætli lífið hafi
komið konum fyrir sjónir? Hvernig ætli þær hafi lýst því og
hvernig mynd er dregin upp af þeim?
Það hefur einnig verið stuðst við mannfélagsfræðina í kenn-
ingu sem nú er ofarlega á baugi í bókmenntarannsóknum þar
sem greinar frá heimum karla og kvenna. Þeim má líkja við tvo
hringa sem skarast. Öðrum meginn er heimur karla nokkuð
vel þekktur enda gorta þeir óspart af honum, ákveðinn hluti
hringanna er sameiginlegur konum og körlum, en þar ríkir
menning karlanna, menning kvenna síast þar inn eins og í
gegnum filter og fer gegnum mörg lög. Loks er svo heimur
kvenna sem að mestu er ósýnilegur. Þessi mynd hefur verið
notuð til að skoða bókmenntir, með skemmtilegum árangri.
— Hvaða rannsóknarefni eru vinsælust um þessar mundir,
eru það einstakir höfundar, tímabil eða stefnur?
Dagný: Það fara alltaf jafnhliða fram rannsóknir á einstök-
um höfundum og fyrirbærum í bókmenntum. Athygli kvenna
beinist mjög að 19. öldinni t.d. á Norðurlöndunum þar sem
„det moderne gennembrud“ eða tilkoma nútímabókmennta
er vinsælt rannsóknarefni. Ég get t.d. nefnt doktorsritgerð Phil