Vera - 01.05.1996, Blaðsíða 22

fors takosningar
Þorgerður Einarsdóttir
félagsfræöingur
Umræöan um forseta-
embættiö er eölileg og
tímabær þegar forseta-
skipti eru í vændum.
Hingaö til hefur umræð-
an þó aðallega snúist
um framþjóöendur.
Mest áhersla er á kynn-
ingar- og samskiptaþátt
starfsins, einkum er-
lendis og því hefur fram-
koma frambjóðenda og
félagsleg hæfni verið í
brennidepli. En því má
líka velta fyrir sér hvort
þjóöin - og frambjóðend-
urnir - geti hugsanlega
séð fyrir sér annað og
meira með embættinu
en frambærilegan
kynningar- eða markaös-
fulltrúa; hvort nýir tímar
bjóði upp á nýjar áhersl-
ur, og hvort stefna og
inntak geti skipt meira
máli í þessum kosning-
um en áöur.
Samkvæmt stjómar-
skránni
gegnirforsetinn
ákveðnu stjómskipulegu
hlutverki og hefur viss völd.
Til að lög öðlist gildi þurfa
þau undirskriftforseta.
auk þess sem hann hafði
mikil áhrif á myndun Við-
reisnarstjórnarinnar
1959.
Tími „ópólítísku’’ for-
setanna hófst með kosn-
ingu fræðimannsins
Kristjáns Eldjárns 1968,
sem þá var framsækið
og táknrænt stílbrot við
hefðina. Og með Vigdtsi
Finnbogadóttur fengum
við ekki bara fágaðan
fulltrúa íslenskrar menn-
ingar á tímum þegar
heimurinn fór minnkandi
og fjarlægðir og landa-
mæri urðu afstæð hug-
tök, heldur líka konu
sem varð kynsystrum
sínum hvatning og fyrir-
mynd. Forsetaembættið
er í hugum margra sam-
ofið lýðveldisstofnuninni
og það hefur verið sam-
einingartákn íslendinga.
Af virðingu við embættið
og væntumþykju hefur
það nánast verið hafið
yfir gagnrýni, alltfram á
síðasta ár.
sat á Íívisti...1’
FORSETAKOSNINGAR UM HVAÐ?
Synji forseti staðfestingar lagaffumvarps, gengur
þaö eigi að síðurí gildi, en skal lagt undir þjóðarat-
kvæðagreiðslu svo fljótt sem auðið er. Þessi mál-
skotsréttur hefur aldrei verið notaður og margir áfrta
að ekki sé um raunveruleg og sjálfetæð völd for-
seta að ræða heldur einungis formsatriði.
Pólitíkusar,
fræðimenn og menningarvitar
Embætti forseta íslands hefur ekki alltaf
verið ópólitískt í þeirri merkingu sem það er
nú. Sveinn Björnsson haföi setið tvisvar á
þingi fyrir forsetatíð sína og þegar Ásgeir Ás-
geirsson tók við embættinu 1952 hafði
hann verið bæði ráðherra og þingmaður.
Báðir höfðu afskipti af stjórnmálum í for-
setatíð sinni. Sveinn myndaöi t.d. umdeilda
utanþingsstjórn 1942 (þá rikisstjóri) og Ás-
geir hlutaðist til um ráðherraskipan Vinstri
stjórnarinnar 1956 bak við tjöldin,
Dægurmálin og
umræðan um forsetaembættið
Þótt þjóöin viröist almennt sammála um að
forsetinn skuli hafinn yfir dægurþras, má
embættið og embættisfærsla forsetans
ekki vera hafið yfir eðlilega umræðu. Því
jafnvel hinn „ópólitískasti’’ forseti hefur
áhrif- bæði með því sem hann gerir og ger-
ir ekki, og stundum felst reyndar býsna mik-
il afstaða í því að sigla sléttan sjó. Þannig