Ritmennt - 01.01.2002, Blaðsíða 109

RITMENNT 7 (2002) 105-15
Ólafur J. Engilbertsson
Innra lífið uppmálað
Myndlýsingar og lcápur verlca Halldórs Laxness
Bókakápum hafa ekki verið gerð mikil skil í fræðilegri umræðu til þessa hér á landi.
Myndlýsingar hafa fremur átt þar upp á pallborðið. Hér verður leitast við að leggja
nokkurt mat á kápur verka Halldórs Laxness, ýmist hérlendar útgáfur eða erlendar,
ásamt þvi að skoða hve misjafnlega mikið þjóðir leggja upp úr myndlýsingum. At-
hyglisvert er hvernig þær varpa ljósi á tíðarandann og hvernig þær gefa til kynna mis-
munandi nálgun ólíkra þjóða við efni bókanna.
Tengsl á milli hugmyndaheims verka Halldórs Laxness og
stefna í myndlist liggja ekki í augum uppi. Samt bregða káp-
ur bóka hans oft sérstöku ljósi á tíðarandann og þá sýn sem útgef-
andinn taldi í það sinnið að bókin ætti að miðla samtíma sínum.
Hvað viðvíkur útgáfum á verkum Halldórs á fjórða áratugnum ber
í þessu tilliti sérstaklega að nefna bókakápurnar um fyrstu útgáf-
urnar á Sölku Völku: Fuglinn í fjörunni og Þú vínvióui hreini. Þar
er leturuppsetningin, sem var í umsjá Ríkisprentsmiðjunnar
Gutenbergs, í anda hollensku De Stijl hreyfingarinnar sem
Mondrian tengdist meðal annarra. Sú hreyfing hafnaði algerlega
hverskyns náttúrutilvísunum og tilfinningalegum forsendum, en
hóf til skýja byggingalögmál listarinnar sjálfrar. Til eru í handrita-
deild Landsbókasafns drög skáldsins sjálfs að fyrstu útgáfu Sölku
Völku sem bar titilinn Plássió. Þar dregur skáldið upp umbrot
kápunnar í anda de Stijl og má leiða að því líkur að Halldór hafi
sjálfur átt frumkvæði að þessu útliti (sjá hér til hliðar).
Kápur Jóns Bjarnasonar og Guðmundar frá Miðdal um útgáf-
urnar á Sjálfstæöu fólki 1934-35 eru gersamlega á hinni línunni.
Þar er að finna þjóðræknislegan mónúmentalisma í eftirmynd
Utilegumanna Einars Jónssonar eftir Jón Bjarnason, sem var frí-
stundamálari er bjó lengi vestanhafs, og mynd Guðmundar frá
-IAU
1IDLÁ5SID
jKEYKJA'úf
»6KA6fn,» MriVW»K)
RTK I V(»RrNTiMIb3l*fc6UT
105