Ljósmæðrablaðið - 15.12.2009, Blaðsíða 15

FRÆÐSLUG REI N
Ljósmæður við
ómskoðanir í 25 ár
Hér er fjallað um aðkomu ljósmæðra að
ómskoðunum, sögu ómskoðana á Islandi
og hvernig ljómæður byrjuðu að starfa
við þessa sérgrein innan fæðinga- og
ljósmóðurfræða. Ljósmæður hafa gegnt
mikilvægu hlutverki í skipulagningu
og framkvæmd ómskoðana á Islandi.
Varpað er ljósi á mikilvægi ljómóð-
urinnar við þessar sérhæfðu rannsóknir,
sem löngu eru orðnar nauðsynlegur hluti
mæðravemdar og sagt er frá því hvemig
byrjað var að nota þessa tækni og hvernig
hún þróaðist með áranum. Þá er leitast
við að skoða hvaða áhrif ómskoðanir hafa
haft á mæðravemd og hvað hefur áunnist
með ómskoðunum í meðgöngu.
Starf ljósmæðra við ómskoðanir á
meðgöngu hefur þróast þannig að líta má
á ómskoðanir og tengd greiningarfræði í
meðgöngu sem sérgrein innan ljósmóð-
urfræðinnar og segja má að sú þróun
hafi verið byltingarkennd á köflum. Við
teljum að ljósmæður sem læra þessa
sérgrein dýpki og víkki starfsvið sitt til
muna og verði sérfræðingar í fósturgrein-
ingu. Það er stéttinni til framdráttar og
gerir starfsvið ljósmæðra fjölbreyttara.
Nauðsynlegt er að þessi sérhæfing verði
viðurkennt sérnám innan ljósmóðurfræða
og mælt er með að tveggja ára þjálfun á
viðurkenndri fósturgreiningardeild þurfi
til að geta starfað við fósturgreiningar.
Meginhugtök: Saga og þróun, ómskoð-
anir, ljósmæður, fósturgreining, ávinn-
ingur.
Frumkvöðlar í ómskoðunum
Ómskoðanir hófust í Bandríkjunum
upp úr síðari heimstyrjöldinni og þróuð-
ust hægt innan læknisfræði á sjötta
áratug síðustu aldar. Upphaf ómskoð-
ana í meðgöngu var hins vegar í Skot-
landi, þar sem Ian Donald (1910-1987),
læknir og prófessor á Queen Mothers
háskólasjúkrahúsinu í Glasgow, hóf að
Maríajóna Hreinsdóttir
Ijósmóðir
Fósturgreiningardeild LSH,
Ólafía Margrét Guðmundsdóttin
Ijósmóðir
Fósturgreiningardeild LSH,
gera tilraunir til að nota ómtæknina við
greiningar í þungun og kvensjúkdónrum
við lok 6. áratugarins. Hann átti með elju
og þrautseigju í samvinnu við þarlenda
eðlisfræðinga og verkfræðinga stærstan
þátt í þróun tækninnar til nota í klínískri
og daglegri vinnu. Honum tókst einna
fyrstum að sjá fóstrið og legu þess, greina
fylgjustaðsetningu og sjá fósturhjartslátt,
en einkum að mæla stærð fósturhöfðuðs-
ins og gera sér grein fyrir að stærð þess
mátti nota til að ákvarða meðgöngulengd.
Talað er um Ian Donald sem guðföður
þeirrar tækni sem er grundvöllur fóstur-
greiningar í dag. Tæknin nefndist “sonar”
sem er stytting á Sound Orientation
and Navigation Radar, enda var tæknin
upprunnin í neðansjávargreiningum og
byggði á endurómun gegnum vatns-
kenndan miðil, svo sem líkamsvefi.
A Kvennadeild Landspítalans og
þar með á Islandi, var Jón Hannesson,
skurðlæknir, frumkvöðull (Mynd 1). Jón
stóð fyrir því að keypt var tæki af bestu
fáanlegu gerð frá Skotlandi árið 1975
og lærði vel á það, ekki síst í Glasgow.
Tækið er nú geymt á Lækningaminjasafn-
inu á Nesstofu og er merkur safngripur
því einungis um tvö hundrað slík voru
framleidd. Jón var mikill áhugamaður um
tækni og þreyttist ekki á að tileinka sér og
læra það sem var nýjast á hverjum tíma.
Það var ekki létt verk að hefja ómskoð-
anir á þessum tíma, því margir höfðu ekki
mikla trú á þessari tækni og tækin ekki
auðveld viðfangs í fyrstu. Það breyttist
hins vegar fljótt og nú vildi enginn vera án
ómtækninnar innan myndgreiningarfræða
og kröfur eru gerðar til tækninnar, sem oft
eru óraunhæfar. Reynir Tómas Geirsson
og Kristján Baldvinsson voru þeir læknar
sem næst lærðu að ómskoða, en þær
María Jóna Hreinsdóttir og Guðrún Björg
Sigurbjörnsdóttir voru fyrstu íslensku
ljósmæðurnar sem fengu þjálfun til að
ómskoða. Þær voru sendar til Glasgow
á Queen Mother's spítalann árið 1982 að
beiðni Sigurðar S. Magnússonar, prófess-
ors og Kristínar I. Tómasdóttur, yfirljós-
móður. Sigurður hafði kynnst því í Skot-
landi að ljósmæður væru þjálfaðar til að
ómskoða og var vel látið af því þar. Á
Ljósmæðrablaðið - Desember 2009 15