Ljósmæðrablaðið - 15.12.2009, Blaðsíða 21

N EMAVERKEFNI
Eiga Ijósmæður að ómskoða
á meðgöngu?
I eftirfarandi grein sem byggir á ritgerð í námskeiðinu Inngangur í Ijósmóðurfræði er fjallað um hvort það
sé hlutverk Ijósmæðra að ómskoða á meðgöngu. Höfundur greinarinnar Kristín Rut Haraldsdóttir, Ijósmóðir
hefur áratuga reynslu af ómskoðunum á fósturgreiningardeild Landspítalans og er nú í meistaranámi við
HÍ. Hennar niðurstaða er að Ijósmæður hafi einstaka þekkingu á barneignaferlinu sem er mjög mikilvægur
bakgrunnur fyrir nám og þjálfun í ómskoðun á meðgöngu. Oftast er ómskoðun á meðgöngu mikill gleði-
atburður hjá verðandi foreldrum en óvænt erfið tíðindi geta komið upp. Menntun og reynsla Ijósmæðra er
mikilvæg á slíkum stundum.
ÓlöfAsta Ólafsdóttir.
Inngangur
Það er mjög breytilegt eftir löndum
hver ómskoðar þungaðar konur. Víðast
hvar á Norðurlöndunum eru það ljós-
mæður sem sinna því. I Bretlandi eru
það jöfnum höndum ljósmæður, læknar
og ómtæknar. Kosturinn við að hafa ljós-
móður er að hún getur útskýrt skoðunina
janfnóðum og hún fer fram fyrir hinum
verðandi foreldum. Hún þekkir Irka
væntingar hinna verðandi foreldra vegna
reynslu sinnar úr starfi. Ef ómtæknir
framkvæmir ómskoðun þarf lækni til að
lesa úr og þannig fá foreldrar ekki strax
niðurstöður og skýringar á þeim.
Omskoðun á meðgöngu er víðast hvar
hluti af nútíma mæðravernd. Hún er
læknisfræðileg rannsókn bæði fóstur-
skimun og fósturgreining. Frá árinu 1986
hefur öllum konum á Islandi verið boðin
ómskoðun við 18-20 vikur og langflestar
hafa þegið það eða allt að 99%. Mark-
mið þeirra rannsóknar er að ákvarða
meðgöngulengd, fjölda fóstra, fylgjustað-
setningu og meta fósturútlit með tilliti til
heilbrigðis. Frá árinu 2004 hefur öllum
konum staðið til boða að fara í 11-14
vikna skoðun þar sem hægt er að meta
líkur á litningagöllum, hjartagöllum og
finna ýmsa líffæragalla og hefur stór hluti
kvenna nýtt sér það. Verðandi foreldrar
standa frammi fyrir flóknu vali þegar
kemur að fósturrannsóknum og skimun
(Helga Gottfreðsdóttir, 2006). Fyrir ljós-
mæður er þetta ögrandi verkefni, en stöð-
ugar framfarir eiga sér stað og nýjungar
sem þarf að tileinka sér. Tækjakosturinn
er alltaf að verða betri, en það er sá sem
heldur á ómhausnum sem greinir. Því er
góð menntun og þjálfun nauðsynleg, því
greiningin verður aldrei betri en sú mynd
Kristín Rut Haraldsdóttir
Ijósmóðir
Fósturgreiningardeild LSH,
sem skoðandinn nær fram á skjáinn.
Það hefur færst í vöxt að tæki hafa verið
keypt á staði þar sem enginn menntaður
starfsmaður á þessu sviði hefur verið við
störf og þá er freisting að kveikja á því og
prófa sig áfram. Þetta veldur því að gæði
skoðunar verður lakari og ekki er verið
að veita skjólstæðingum þá faglegu þjón-
ustu sem þeir búast við. Því er mikilvægt
að vanda vel til verka þegar á að þjálfa
viðkomandi starfsmann, hvort sem það
er læknir eða ljósmóðir. Þjálfunin tekur
langan tíma og nauðsynlegt að gera sér
grein fyrir því og það er ekki fyrir alla
að læra að ómskoða. Því er tíminn mikil-
vægur í þjálfuninni til að ná góðri fæmi.
I rannsóknum kemur víða fram að það
er reynsla og fæmi viðkomandi ómskoð-
anda sem gerir hann betri til að greina
vandamál (Tegnander og Eik-Nes, 2006)
og það skiptast á skin og skúrir í þessu
starfi eins og öðm sem viðkemur ljós-
mæðrastarfinu. Langoftast er verið að
færa foreldram góðar fréttir, allt virð-
ist líta vel út með fóstrið og þetta er
mikil gleðistund. Það era forréttindi að
fá að upplifa með foreldrum þegar þau
fá að sjá fóstrið í fyrsta sinn. Að sjá að
það hefur hendur, fætur og hreyfir sig.
Margir foreldrar hafa lýst því að nú trúi
þau þessu - að þau fái sönnun fyrir því
að það sé eitthvað þarna. Sérstaklega á
þetta við feður sem ekki hafa upplifað
alla þá breytingu sem verður í líkama
kvenna. En að sama skapi er mjög erfitt
að þurfa að færa foreldrum þær fréttir að
eitthvað sé athugavert. Það kemst aldrei
upp í vana að sjá sorgina færist yfir fólk,
miklar væntingar bundnar við skoð-
unina en síðan er fótunum kippt undan
þeim. Það er vandaverk að færa slíkar
fréttir og þama kemur menntun og fyrri
reynsla að góðum notum (Schoefl, 2008).
Ljósmæður eru menntaðar til að sinna
þunguðum konum og fjölskyldum þeirra
á gleði- og sorgarstundum og standa
því vel að vígi til að sinna ómskoðun á
meðgöngu.
Saga ómskoðunar á
meðgöngu
Dr. Ian Donald læknir á Queen Mothers
háskólasjúkrahúsi í Glasgow var fyrstur
til að kynna ómskoðun með hátíðnihljóð-
bylgum á meðgöngu fyrir fæðinga- og
kvennsjúkdómalækna. Þetta var upp úr
miðri síðustu öld og 1958 birtist fyrsta
greinin þar sem lýst er einburameð-
göngu við 34 vikur, 32 vikna meðgöngu
með polyhydramnion og tvíburameð-
göngu við 37 vikur (Donald, MacVicar
og Browne, 1958). Það tók rúman áratug
þar til þessi nýja tækni náði almennri
Ljósmæðrablaðið - Desember 2009 21