Akranes - 01.10.1942, Blaðsíða 2

2
AKRANES
Skjólgarðaræktun
Útdráttur úr áliti Gísla Þorkelssonar efnaíræáings
Erlendis hefir skógur verið ræktað-
ur í tvennskonar tilgangi: Til efni- og
eldiviðar og til þess að skýla görðum
og ökrum. Skógræktin hérlendis hefir
hingað til beinst að fyrra takmarkinu.
Á síðasta bæjarstjórnarfundi var samþ.
tillaga bæjarstjóra þess efnis, að Akra-
neskaupstaður léti rækta skjólgarða í
Garðalandi eftir tillögum Gísla Þor-
kelssonar verkfræðings. Hákon Bjarna-
son skógræktarstjóri hefir athugað til-
lögur Gísla nákvæmlega og mælti ein-
dregið með þeim. Hér á eftir fara kafl-
ar úr tillögum og áliti Gísla.
ÞÝÐING SKJÓLSINS.
Það er almennt viðurkennt, að skjól
er mjög þýðingarmikið fyrir allan
gróður. Ekki á þetta sízt við hér á
landi, þar sem stormar eru mjög tíð-
ir og einkum er vindhraði oft mikill.
Þrátt fyrir þetta er ræktun skjólgarða
ennþá óþekkt hér á landi, en í ná-
grannalöndum vorum er ræktun skjól-
garða svo þýðingarmikill liður í allri
ræktun, að yfirleitt er ekki lagt út í
akuryrkju né ávaxtarækt á bersvæði,
án þess að planta fyrst einni eða fleiri
röðum af trjám til skjóls fyrir verstu
vindáttunum.
Hér á landi hafa eigi verið gerðar at-
huganir á uppskeruaukningu, er skjól-
liggja um landið eins og reitir á tafl-
borði. Árið 1866 var óræktað land á
Jótlandi 635.000 ha., en nú aðeins 268.000
ha.
Hér á landi hefir skógur mestmegnis
verið ræktaður til prýðis, þótt menn
beri þá -von í brjósti, að skógurinn geti
náð þeim vexti, að hann verði síðar
meir notaður til eldiviðar og efniviðar
í stórum stíl. Með ræktun skjólgarð-
anna hér við bæinn er stigið stórt spor
í ræktunarmálum landsins. Ef unnt er
að koma upp skjólgörðunum og veita
á þann hátt nytjájurtum skjól gegn hin-
um sífellda stormi og næðingi er vafa-
laust hægt að gera garðræktina árviss-
ari en hingað til hefir verið. Jafnframt
fegrar og hlýjar slík skjólgirðing hið
kalda land okkar. Reynslan, sem feng-
ist hefir með skógræktinni sannar, að
þetta er hœgt að dómi hinna fróðustu
manna.
Reynslan frá Jótlandsheiðum sýnir til
hvers er að vinna. Fróðustu menn í
skógræktarmálum fullyrða, að skjól-
garðarækt þrífist hérlendis. íslendingar
hafa ekki efni á öðru en að gera til-
raunina og fá úr því skorið, hvort þessi
staðhæfing sé rétt eða röng.
A. G.
ið veldur, en öllum er þó kunnugt, að
uppskera í skjólgóðum görðum heima
við hús, er bæði meiri og árvissarí, en
í görðum á bersvæði. Einkum er upp-
skeruaukningin augljós á skjólgóðum
túnblettum, þá má venjulega slá með
síbreiðu einu sinni oftar á sumri en tún,
sem eru á bersvæði. Enda þótt þessar
iauslegu athuganir bendi eindregið í
þá átt, að skjólið verði til þess að auka
uppskeru yfirleitt, gefa þær þó litlar
upplýsingar um, hve mikils ábata megi
vænta. í Danmörku hafa verið gerðar
margar tilraunir, til þess að mæla í töl-
um gagnsemi skjólsins. Ýmsar tilraun-
ir írá Jótlandi hafa leitt f ljós, að
uppskeran er frá 20 til 30% meiri í
skjóli en á bersvæði, og er það
breytilegt eltir því hvað ræxtað er, en
fer einnig mikið eftir árferði. Mestur
er mismunurinn, þegar illa árar, og sýn-
ir það, að ræktun í skjóli er árvissari.
Á árunum 1913—1915 gerði tilrauna-
stöð danska ríkisins í félagi við dönsku
búnaðarfélögin, allvíðtækar tilraunir
með skjólgarða. í skýrslum um tilraun-
irnar segir: „Árangur þeirra athugana,
sem gerðar voru er, að skjólbeltin
(relativt) rakastig og hitastig loftsins,
stuðla að því að auka hlutfallslegt
og eins og uppskeruákvarðanir, (sem
um getur í skýrslunni) sýna, valda þess-
ar breytingar á veðurfarinu því, að upp-
skeran verður meiri“. Hliðstæðar at-
huganir hafa verið gerðar í öðrum lönd-
um, og allstaðar benda þær í sömu átt.
Það er að vísu ekki hægt að nota nið-
urstöður erlendra tilrauna, til þess að
meta fyrirfram gildi skjólsins hér á
landi, en almennar ályktanir, eins og
gerðar eru í dönsku -skýrslunum, sem
áður er getið, munu þó hvarvetna eiga
við. Við getum þvi gengið út frá, að
sömu veðurfarsbreytingar, sem annars-
staðar fylgja skjólinu, muni einnig
fylgja því hér á landi.
Það verður ljóst af því, sem hér að
framan er sagt, að verðmæti lands, sem
ætlað er til ræktunar, verður miklu
meira, ef því er séð fyrir skjóli. Enn
hefir þó ekki verið minnst á, að vegna
skjólsins hafa ræktunarmöguleikar
á landinu aukizt þannig, að í skjóli má
rækta ýmsar þær tegundir nytjajurta,
sem eigi þrífast á bersvæði. Tilraunir
hafa verið gerðar á ræktun káls, sem
sáð er beint út, þ. e. án græðireita, gefa
þær ótvíætt vonir u.n, að kálrækt megi
lánast á þann hátt, ef skjól er fyrir
hendi. Eins er enginn vafi á, að jarð-
arber má rækta í stórum stíl og og með
engu minni árangri, en í Danmörku, ef
plöntunum er séð fyrir góðu skjóli, sbr.
grein Simsons ljósmyndara á ísafirði,
í Ársriti Garðyrkjufélags íslands 1941.
Sama máli gegnir um kornrækt og
þannig mætti lengi telja. Það er því
augljóst mál, að með ræktun skjólgirð-
inga opnast hér á landi nýjir ræktun-
armöguleikar, sem áður voru ei fyrir
hendi. Land vort verður þannig frjó-
samara en áður, verðmæti þess eykst.
Hér á undan hefur aðeins verið rætt
um hina auknu uppskeru og fjölþætt-
ara notagildi moldarinnar, sem af skjól-
gerðum leiðir. Önnur hlið málsins, sem
ekki verður metin til fjár, er sú prýði,
sem er að vel hirtum skjólgerðum úr
trjám. Á meðan land vort er bert og
skógasnautt, yrði trjágerði, slíkt sem
um er rætt hér, til ómetanlegrar prýði,
og þó einkum, ef innan hins umgirta
svæðis, væri gerður skrúðgarður.
VEGNA HVERS HAFA SKJÓLGARÐ-
AR EKKl VERIÐ RÆKTAÐIR HÉR Á
LANDI'!
Nú, er ræddir hafa verið kostir þeir
og hagnaður, er leiða má af trjágerð-
um, er vert að athuga, hvers vegna ekki
er löngu búið að koma þeim á fót um
land allt, eða hvort breyttar aðstæður
hafi gert kleift, það sem áður var ó-
mögulegt. Það er óhætt að fullyrða, að
ekki var eingöngu skammsýni um að
kenna, og margt ber til þess, að fyrst
nú á síðustu árum var hægt að búast
við að ræktun trjágerða mætti heppn-
ast hér á landi.
Fyrsta og aðalástæðan er, að til
skamms tíma vorum við stutt á veg
komnir í trjárækt. Það var almennt trú
manna og er raunar til ennþá, að þýð-
ingarlaust væri, að planta hér trjám,
nema í skjólgóðum görðum, og þá helzt
undir húsvegg. Tilraunir manna í rækt-
un trjáa, síðustu 35—40 árin, hafa leitt í
ljós, að hægt er að rækta hér skóg, svo
að segja hvar sem er á landinu, ef vald-
ar eru réttartegundir trjáa, og séð er
íyrir, að trén verði ekki fyrir beit eða
ágangi fólks. Það hefir meira að segja
komið í ljós, að hægt er að rækta hér
tré, sem erlendis mynda stóra skóga til
efniviðar og hafa þessi tréð náð líkum
þroska og í heimkynnum sínum, t. d.
skógarfuran og blágrenið á Hallorms-
stað, sem vaxið hafa upp í skjóli bjark-
arinnar. Önnur þýðingarmikil ástæða
hefir einnig hamlað því, að hægt væri
að rækta hér trjágerði, og það er vöntun
á heppilegum trjáplöntum, til að planta
út. Allt fram á síðustu ár hafa trjá-
plöntur á markaði hér, verið að mestu
innflutt tré, sem oft voru óhæf til rækt-
unar hér á landi, og reynsla manna því
einatt sú, að trjánum fór lítið fram, jafn
vel þótt í skjóli væru, og á bersvæði
drápust þau oftast. Nú hefir rætzt mik-
ið úr þessari vöntun. Er núverandi
skógræktarstjóri tók við stöðu sinni,
setti hann uppeldi heppilegra trjá-
plantna efst á starfsskrá sína, og hefir
framleiðsla þeirra margfaldast á ári
hverju, síðan hann tók við, og tegund-
irnar eru þannig valdar að byggja megi