Akranes - 01.12.1942, Blaðsíða 13

AKRANES
13
ÓL. B. BJÖRNSSON: Þættir úr sögu Akraness:
Verkafólk
og vinnugleöi
Á öllum öldum, í öllum stéttum, eru
lífsviðhorf mannanna mörg og hugðar-
efni þeirra margvísleg. Sumir menn
viiðast alltaf óánægðir og hafa allt á
nOinum sér, jafnvel þó öðrum finnist
það ninn mesti óþaríi. Aðrir virðast
haia orðið „samflota“ við hamingiuna,
þeir hafa þannig fundið og skilið sjálfa
sig, hvar í stétt og stöðu sem þeir voru.
Þeir una glaðir við sitt hlutskipti og
iækja það sem helgiþjónustu allt sitt
líf. Þetta er vafalaust að höndla lífið
sjálft.
Lengst ai haía ekki verið til í þessu
iandi daglauna- eða eyrarvinnumenn í
líkingu við það, sem verið hefur yfir
'hundrað ár með öðrum þjóðum.
Fram yfir síðustu aldamót var hér á
Akranesi í raun og veru ekki til vísir
að þessari stétt. Hér voru menn útvegs-
menn, bændur, hlutarmenn og þá blátt
áfram hjú, sem þó var orðið lítið um,
miðað við það, sem áður var. Það verk-
aði hver sinn fisk sjálfur með sínu
heimilisfólki, hver hirti sitt tún og sinn
kálgarð. Hvert heimili eða tvö færðu
upp sinn mó. Þá var enn ekki um kola-
uppskipun að ræða, kol sáust vart. Einu
sinni eða tvisvar á ári komu vöruskip
til verzlana, það var eina eyrarvinnan,
og þá hlupu allir undir bagga, sjómenn,
bændur og búalið.
Til sama tíma var hér á allmörgum
heimilum fleiri heimilismenn en aðeins'
foreldrar og börn þeirra; því á mörg-
um heimilum var annað tveggja vinnu-
menn eða vinnukonur eða hvorttveggja.
Það mátti segja, að þetta væri síðasta
kynslóð þeirrar „stéttar“, sem nú er
horfin, eða alveg að telja út.
Mín vanræksla væri mikil, ef ég ekki
minntist þessa óvenjulega heilsteypta,
viljuga, trúverðuga, oft göfuga og gáf-
aða fólks. Það er oft talað um góða borg-
ara, en það má fullyrða, að vart getur
betri þjóðfélagsborgara en þetta fólk
var flest. Af eigin reynd var mér kunn
samvizkusemi, hollusta og fórnarlund
gamallar konu, sem var á heimili for-
eldra minna. Hún hét Jóhanna Jónsdótt-
ir, ættuð úr Arnarfirði. Allir eldri Akur-
nesingar kannast við þessa konu undir
nafninu „Jóka á Litlateig“ Hún andað-
ist þar veturinn 1916, 91 árs að aldri, og
hafði þá átt eina húsmóður, auk mömmu
minnar og ömmu alla þessa löngu ævi,
írá 12 ára aldri. Tryggð hennar og.holl-
usta í öllum hlutum var alveg dæma-
laus. í hennar augum var ekkert til
nema heill og hagur þessa hedmilis,
börnin og húsbændurnir. Umhyggja
hennar fyrir okkur börnunum gat ekki
verið meiri, þó við værum runnin und-
an hennar eigin rifjum. Hún hugsaði
ekki aðeins um okkar ljkamlegu, heldur
engu síður andlegu velferð.
Pað mátti ef til vill segja, að Oddgeir
væri hennar mesta uppáhald, gerði það
fyrripartur nafnsins, því bróðir okkar,
Oddur, sem druknaði ungur, var henn-
ar augasteinn. Þegar Oddgeir trúlofað-
ist, var því kærasta hans komin undir
Jóku „verndarvæng“, og svo börn þeirra
jafnóðum og þau fæddust.
Gddgeir giftist ungur, og voru sumir
nákomnir ef til vill með ugg um að
„blessuð börnin1* færu fljótt á hreppinn,
en Jóka kveið engu um það, og fortók
slíkt, og sem betur fer hefur enginn
þurft að hafa þeirra vegna hugarangur
út af því.
Þessi kona var fremur lítil vexti, en
ákaflega fjörug og tápmikil, hún var
skapmikil, en þó stillt, ákaflega vinnu-
söm, og vildi láta „ganga undan sér“,
og gerði þær kröfur í ríkum mæli til
annarra. Henni vannst líka vel, því að
hún var mjög laghent, og hefði getað
orðið ágætis smiður. Hún gætti þess að
hafa alltaf tii taks beittan sjálfskeiðing
og ýms smá verkfæri fyrir sig, svo hún
þyrfti ekki að sækja til annarra smá-
lagfæringar á ýmsum hlutum.
Jóka kunni til allra verka, innan
húss og utan. Hún gekk í fjöruna og
gerði að fiski, hún var enginn viðvan-
ingur í þeim efnum, enda hafði hún ró-
ið til fiskjar á Arnarfirði; sagði hún það
ekki hafa verið óalgengt þar um slóðir.
Jóka1 tók mikið í nefið alla tíð og þótti
gott að bragða brennivín, en henni
myndi hafa þótt skömm til koma, að
vera jafnlangt leidd í þeim efnum sem
sumar kynsystur hennar eru nú.
Jóka var minnug og kunni mikið af
sálmum og kvæðum. Sr. Sigurður, faðir
Jóns Sigurðssonar, fermdi Jóku í Rafns-
eyrarkirkju. Hún hlaut heiðursverðlaun
úr sjóði Sigurðar sýslumanns Þórðar-
sonar fyrir langa og dygga þjónustu.
Svipaða sögu þessari, mætti segja um
aðra konu hér í bæ, sem enn er á lífi,
Sigurbjörgu Jónsdóttur í Georgshúsíi,
hún er búin að vera hjá tveim húsbænd-
um í Georgshúsi frá 1905.
Svona var tryggð og trúmennska þess-
ara gömlu njúa yfirleitt, hafa þau í kyr-
þey og hávaðalaust átt mikilsverðan
þátt í því veglega starfi, að rækta og
rótfesta með þjóð vorri hinar mikils-
verðustu dyggðir, sem ef til vill eru
meira en nokkurn grunar kjölfesta
hvers þjóðfélags, ekki sízt á örlaga-
þrungnum upplausnartímum.
Þessi húsbóndahollusta og velvirkni í
öllum vinnubrögðum átti mikil ítök í
hugum margs vinnandi fólks; varð þess
víða vart þar sem það vann fyrir aðra,
í skiprúmi, á opnum skipum, á skútum
og á hiótorbátum og hverri vinnu sem.
var. í seinni tíð verður þessa margvís-
lega minna vart, þó enn í dag séu und-
antekningar þar frá.
Get ég þar um dæmt af eigin reynd,
þar sem er Friðjón Runólfsson. Hann er
vakinn og sofinn í að vinna húsbænd-
um sínum gagn, þar er ekkert hálfkák
eða látalæti. Hann telur það eins og hin
beztu hjú í gamla daga helga skyldu
sína. Honum er það svo eiginlegt, að
hann getur ekki annað. Hans eigin hags-
munir og hans heimilis hverfa í skugg-
ann fyrir því að húsbændur hans og það
verk, sem hann hefur tekið að sér að
rækja, eigi alla starfskrafta hans.
Þessir eiginleikar, sem hér hefur verið
lýst, er trygging fyrir alhliða dugnaði
og dánumennsku, svo sem dæmi Frið-
jóns sannar fagurlega. Hann er alinn
upp hjá fósturföður frá eins árs aldri,
og vann honum allt til fullorðins ald-
urs. En þegar gamli maðurinn átti ekk-
ert athvarf og gat enga björg sér veitt,
tók Friðjón og kona hans hann til sín í
þröng húsakynni og annaðist hann elli-
hruman í kör og hjúkraði honum af
hinni mestu nákvæmni og umönnun í
16 ár, blindan og rúmfastan. (Var hann
þó Friðjóni og fólki hans alóskyldur).
Þetta eru góðir þjóðfélagsborgarar og
eru traustir hornsteinar til að byggja á,
hvar í fylking sem þeir standa, og hinir
mikilsverðu meðan búið er við það þjóð-
skipulag, sem metur nokkurs eitthvað
annað en tíma og tölur.
Yfirleitt hefur verið hér vinnusamt
fólk, er það lofsvert, því án vinnunnar
og gleðinni yfir unnu dagsverki er lífið
næsta lítils virði. Það er óhugsandi, að
ræða um vinnusamt fólk og vinnugleði,
án þess í því sambandi að minnast á
Ara á Höfðanum. Ari er í einu orði sagt,
dæmalaus maður. Hann er lítill maður
vexti, en kappið og fjörið er fram úr
öllu hófi; og langt fram yfir það, sem ég
þekki til. Ari getur bókstaflega aldrei
iðjulaus verið. Ég skil ekki, að nokkur
maður hafi nokkurntíma séð Ará labba
í hægðum sínum. Þegar hann var við
sjó, var eins og hann þyrfti helöur aldr-
ei að sofa. Hann gat ef til vill sofnað
þar sem hann sat, ef honum fannst á
annað borð hann mega vera að því. Og
ef hann gat þannig tekið sér svo sem
fuglsblund og gleymt sér auignablik,
var það honum nægilegt á móts við
margra tíma svefn ýmsra annarra.
Ari á heima 2,5 km. leið frá aðal-
vinnustað kaupstaðarins. Þrátt fyrir
þetta sótti hann til skamms tíma dag-
launavinnu hingað, og það mun enginn
hafa orðið þess var, að Ari væri ekki
kominn til vinnunnar á undan þeim,
sem bjuggu á staðnum, eða a. m .k.
jafnsnemma. Ari er óvenjulega góður
vinnumaður, iðinn og kappsfullur, og