Akranes - 01.01.1943, Blaðsíða 2

2
AKRANES
Alvarlegt atbngalejsi
Þegar stórslys hafa bori'ð að höndum,
hefur útvarpið ekki látið sitt eftir liggja
um að sýna viðeigandi samúðarvott. M. a.
með jpví að útvarpa minningarguðsþjón-
ustum. Slíkri guðsþjónustu um skipverj-
ana á bv. Jóni Ólafssyni var útvarpað, og
he'fur sennilega fiðlusóló lagsins „Friður á
jörðu“ ekki sízt snert fólk við þetta tæki-
færi. Fiðlan er yndisleg, og magnar tón-
anna miklu töfra.
Nokkrum sekúnd’^m eftir að guðsþjón-
ustunni er lokið, kemur svo óstöðvandi
flóðalda af jassmúsik, sem eyðileggur
alla stemningu; um leið og útvarpinu er
vorkennt að hafa tekist þetta á hendur
með svo litlum skilningi á taugum og til-
finningum, a. m. k. nánustu aðstandenda.
Undir slíkum kringumstæðum sem þessum
er þetta ekki mögulegt. Ef það er nauð-
synlegt að halda áfram útvarpi að slíkri
guðsþjónustu lokinni, verður það að vera
með allt öðrum hætti en þarna, og verið
hefur. x.
við fornar venjur, mátti segja að væri
maður hins nýja tíma, með því að viður-
kenna, að bókvitið mætti í mörgum til-
fellum bókstaflega talað láta í askana.
Hann hefur séð, að á þeim tímum var
ekki á annan hátt mögulegra fyrir almenn-
ing að menntast eða mannast en þann, að
koma upp bókasafni, sem allir ættu að-
gang að. Þá voru veturnir hér ekki „anna-
tímar“ á sama hátt sem nú. Hefur Hall-
grímur því séð, að mcð góðu bókasafni
mátti nokkuð bæta úr skólaleysinu. 5 ár-
um fyrr en safnið var stofnsett, hafði Hall-
grímur nefnilega gert sína fyrstu tilraun
til að koma af stað barnaskóla hér, en
það fékk ekki hljómgrunn. Þá var Hall-
grímur 33 ára gamall og nýlega kominn
hingað. Bæði þá og ekki síður seinna,
sýndi hann margvíslega hug sinn og
skilning á menntun og menningu almenn-
ings.
Ekki er það efamál, að margt fólk hafi
á þessum fyrstu tímum hlotið þó nokkra
menntun fyrir kynni sín af safninu. Má í
því sambandi minnast margra þeirra, sem
ekki var komið að tómum kofunum hjá;
og mátti meira að segja sjá það^ í fram-
göngu þessara manna.
I safni þessu eru nú yfir 2000 bindi. En
því hefur ávallt verið of lítill sómi sýnd-
ur. Þegar litið er á allar aðstæður; erum
vér vafalaust í þeim efnum miklir eftir-
bátar Hallgríms Jónssonar. A seinustu ár-
um hefur safninu þó verið sýnd vaxandi
rækt, sem mest er að þakka, fyrst U. M.
F. Akraness og síðar stúkunni Akurblóm.
Nú hefur komið til orða, að bæta hér
verulega um með betri húsakynnum, lestr-
arsal og yfirleitt betri aðbúð. Verður þess
vonandi ekki langt að bíða, að þar á verði
verulegar breytingar til bóta, því „blind-
ur er bóklaus maður“, og bókvitið má
ekki síður en hvað annað láta í askana.
Ö. B. B.
Fatnaður
Nú er vetur genginn f garð og það á
þá ekki illa við, að áthuga klæðnaðinn.
Pað þarf að vísu ekki veturinn til að
minna oss á, að vér þurfum að skýla oss
með fatnaði, en vetrarkuldinn hvetur til
þess að hugsa um hann sérstaklega og
mér virðist það ekki úr vegi, að koma
hér með nokkrar athuganir og bendingar
í því efni.
Það, sem vér gjörum oss fyrst ljóst og
raunar allir vita, er, að fötin eru ekki
hitagjafi. Það er líkaminn, sem framleiðir
hita sinn, en fatnaðurinn á að hindra, að
sá hiti fari út í veður og vind. Fötin eiga
að halda' á oss hitanum. Jafnframt eiga
þau áð verja líkamann gegn óbiíðum ytn
áhrifum og ýmsu hnjaski.
Líkaminn missir hita sinn með þrennu
móti, þ. e. við útgeislun, við leiðslu og
við útgufun. Utgeislunin er ekki veiga-
mikið atriði í þessu sambandi, því að lík-
aminn er ekki svo miklu heitari en um-
hverfið, að hennar gæti verulega, og í
annan stað verja öll föt sæmilega gegn
henni. Til skýringar og fróðleiks skal nefnt
dæmi um karlmenn í venjulegum fötum
og inni í 15° hita. Hitinn á yíirborði lík-
amans er þá um 32°, hitinn á yfirborði
ullarnærskyrtu 2ÖJ/2 , á yfirborði milli-
skyrtu úr lérefti um 25°, og á yfirborði
vestisins 19J/2°, eða einungis 4J/2 stigi
hærri en lofthitinn. Hitaleiðslan er aftur á
móti mikilvægt atriði. Hlutir leiða mis-
jafnlega vel hita. Járnprjónninn hitnar
fljótt, ef öðrum enda hans er stungið í
loga, en eldspýtan hitnar ekki fyrr en um
leið og hún brennur. Járn leiðir vel hita,
en tré illa. Ef heitur hlutur er í sambandi
við efni, sem leiðir vel hita, t. d. niðri S
köldu vatni, þá missir hann frá sér hitann
út í vatnið, við leiðslu, hann kólnar, en
vatnið hitnar. Vatn leiðir vel hita, en loft
illa. Oss verður t. d. miklu fyrr kalt í 12°
heitu vatni en í jafnköldu kyrru lofti (í
Iogni), sé það þurrt.
En svo að vikið sé aftur að fatnaðin-
um, þá er það augljóst, að mikið er und-
ir því komið, að hann leiði illa hita. Hann
þarf að vera úr efnum, sem leiða illa hita.
En áður en lengra er farið, verður að
athuga annað mikilvægt atriði. Það eru
ekki fötin siálf, efnið í þeim, sem hlýjar
oss mest, heldur er það loft, sem er orðið
hlýtt af líkamshitanum. Þetta hlýja loft er
á milli líkamans og nærfatanna og á milli
Iaga í fötunum. í fötunum sjálfum er Iíka
loft, milli þráðanna og milli háranna í
þráðunum. Vér erum þá einnig klædd í
loft, sem Iíkaminn hitar, en loft er mjög
slæmur hitaleiðari, ef það er þurrt. En
hlýja loftið má ekki berast burt jafnóð-
um, þ. e. a. s. oss má ekki næða, sem
kallað er.
Þá verður að víkja að þriðja atriðinu,
útgufuninni. Venjulega er svitinn svo lítill,
að hann gufar út jafnóðum, og vér verð-
um hans ekki varir. En það er nauðsyn-
legt, að þessi útgufun geti gengið fyrir sig
jatnt og þétt, því annars þéttist gufan óg
vér förum í svitabað, þótt ekki sé mikl-
um hita eða erfiði um að kenna. Það er
þess vegna áríðandi, að fötin séu hæfi-
leg að þessu leyti. Þau mega ekki vera
svo þétt, aö þau hindri útgufunina, því að
þá blotna þau at svita. hn pað er hvort-
tveggja, aó blaut föt leiða hitann miklu
betur en þurr, og eru því mikiu kaidari, og
að líkammn kómar oi nukiö og ot íijuU,
pegar sviunn gurar ort upp.
Paó eru pau aimennu aoalatriói, sem
vér veróurn jafnan aó hara í nnnm.
Þá skal viitio ao hinum aígengustu etn-
um, sem noiuo eru ui taia, en pau eru
uii, baomuii, nor eöa lerert, sinu, SKiun og
gummí.
Unarhárin eru ekki slétt á yfirborðinu,
heiuur hrurott. uuaraukar eru pví ekKi
vel slettir viókomu, auk pess sem enaar
háranna eru nokkuð stinnir. Það klæjar
því margan undan uilmm og hún getur ert
húðina, pvi tremur sem hún er grótgerð-
ari.. Ull slitnar hka tiltölulega fljótt og hún
þolir illa hita við þvott. Attur eru kostir
ullarfata miklir. Ullardúkar hafa í sér mik-
ið af raka og vatni, án þess að blotna eða
rennvökna. Ullarföt eru af þessari ástæðu
mjög heppileg til innst fata, þau verða
hlýjust. En ullin er einnig hlýjust v^gna
þess, að hún er lítill hitaleiðari. Ef miðað
er við loftið, sem er mjög lítill hitaleiðari,
þá leiðir ull 6 sinnum betur, silki 19 sinn-
um og hör og baðmull 23 sinnum betur en
loftið. Ullin leiðir því þrisvar smnum verr
en silki. Léreft er búið til úr hörþráðum.
Þeir eru sléttir og mjúkir og því er léreft
þægilegt viðkomu. En léreft er mjög þétt-
ur vefnaður með litlum loftholum. Þegar
útgufunin vex og einkum ef menn svitna,
þá verður léreftið fljótt gegnvott. Það
verður þá bæði kalt og hindrar útgufun.
Léreft er því óhæfilegt í föt, sem eiga að
vera næst kroppnum.
Baðmullin fæst úr baðmullarjurtinni.
þræðirnir (hárin) eru fímr, en ekki eins
sléttir og hörþræðirnir. Um baðmullar-
dúka er svipað að segja og léreft, þeir
eru þéttir og fyllast fljótt af vatni, en þó
ekki eins og léreft. Silki er slétt og þægi-
legt viðkomu, en hefur lítið loft í sér og
fyllist því fljótt af raka (vatni) eins og
léreft.
Svo sem menn vita, fer það ekki ein-
göngu eftir efninu, hvort dúkar eru þéttir
eða lausir í sér. Það fer eftir gerð þeirra.
Prjónuð föt og hekluð eru laus í sér og
þau eru því hentug til nærfata. Til þess að
baðmullarnærföt verði laus í sér, loftmeiri
og því hlýrri, eru þau prjónuð. En það er
ekki nóg, að fötin rúmi hlýtt loft, það má
ekki blása burt jafnóðum. Yztu fötin,
„skjólfötin", eiga að varna því. Þau eiga
að verja næðing, og mega ekki vera úr
gisnu efni. Þau þurfa að vera þétt, helzt
úr sterku efni, til þess að þola slit, verja