Akranes - 01.05.1943, Blaðsíða 8

40
AKRANES
Geta prestarnir ekki nnnið meira menningarstarf
en peir nú almennt gera?
Mb. Svanur.
á mb. Viktor, var Jóhann formaður á
mb. „Baldur“, er hann átti á móti Matt-
híasi Þórðarsyni. Seinna var Ársæll Þor-
steinsson formaður á Baldur og enn-
fremur Hákon Halldórsson um stund.
Með öllum þessum formönnum var
Benedikt Tómásson vélamaður á Baldur.
í þessu sambandi væri ekki úr vegi
að minna á ýmsa erfiðleika og vand-
kvæði við úthald bátanna. Það sagði
Benedikt mér, (sem þá var vitanlega
ekkert einsdæmi) að eitt sinn er eitt-
hvað smávegis bilaði í vélinni, urðu
menn að leggja stykki þetta á bak sér
og labba alla leið frá Sandgerði til
Reykjavíkur, yfir veglaus hraun og
firnindi. (Ætli menn hlypu nú við fót
eða færu yfir höfuð þessa leið í þeim
erindagjörðum, jafnvel veginn, sem nú
er alla leið?) Þetta sama kom fyrir
stundum á Hólmanum að menn löbbuðu
til Reykjavíkur til að fá smáviðgerðir.
Breyttir eru tímarnir!!!
Árið 1912 er allmerkilegt í útgerðar-
sögu Akraness, því þá eru smíðaðir hér
fyrstu mótorbátarnir. Svanur, 8.94 smá-
lestir og Elding, 9.40 smál. Báðir bátam-
ir voru byggðir á Miðteigslóð ofan við
Heimaskagasandinn og stóðu þar hlið
við hlið. Fram að þeim tíma var venja,
að byggja báta súðlbyrta, sem kallað
var. En þessir bátar voru súðbyrtir að
neðan en kantsettir fyrir ofan sjó. Var
þetta því nýung í byggingu báta. Síðar
hafa bátar verið allir plankbyggðir.
Þetta voru og fyrstu hekkbátar hér. Yf-
irsmiður var Otti Guðmundsson, faðir
Péturs Ottasonar í Reykjavík.
Eigendur að Svan voru Hákon Hall-
dórsson, sem var formaður á bátnum og
verzlun Lofts Loftssonar og Þórðar Ás-
mundssonar. Benedikt Tómásson var
vélamaður á Svan í 8 ár.
Eigendur Eldingar voru Halldór Jóns-
son, sem var formaður og Loftur Lofts-
son. í báða þessa báta var sett 20 hk.
Skandiavél og setti Ólafur Jónsson
(galdra) þær niður. Vélamaður á Eld-
ingu var Snæbjörn Ólafsson.
Veturinn 1913—14 fara báðir þessir
bátar til viðlegu í Sandgerði á vegum
Lofts Loftssonar og Þórðar Ásmunds-
sonar, sem þá höfðu nýlega keypt þær
eignir af Matthíasi Þórðarsyni. Voru það
því fyrstu bátarnir, sem þangað fóru
héðan í viðlegu. Héðan var lagt af stað
um mánaðamótin jan./febr. og byrjað
með línu fram að netavertíð, sem vana-
lega byrjaði með marz. Framh.
Þjóð vor getur seint fullþakkað kirkj-
unni menningararf þann, er hún hefur
henni eftirlátið. Sá arfur hefur ef til
vill mest vakið athygli annarra þjóða á
menningu vorri, og það ef til vill meira
en nokkuð annað aflað henni viðurkenn-
ingar sem sjálfstæðri fullvalda þjóð.
Prestarnir voru um langt skeið svo að
segja einu embætismennirnir í landinu,
og þoldu með þjóðinni súrt og sætt, og
það voru þeir, sem smátt og smátt meir
en nokkuð annað lyftu henni í heild til
meiri menningar, víðsýnis og þroska,
miðað við aðstæður allar á „útskeri"
þessu.
Sennilega felur sú ályktun ekki í sér
rangar ásakanir þó sagt sé að prestar
yfirleitt, hafi ekki í seinni tíð stundað
kennslu og fræðaiðkanir, svo sem þeir
annars gætu vel flestir. Fyrir þessu eru
þó vafalaust einhverjar orsakir. Þeir
mundu ef til vill segja: Skólarnir eru
búnir að taka af okkur alla kennslu-þörf
-skyldu og -löngun. Menntun fólksins er
orðin meiri og almennari, og því minni
þörf fyrir okkar störf á ýmsum sviðum,
sem prestarnir urðu að annast áður,
vegna lærdóms fram yfir almenning. Að
svo virðist sem hið opinbera hafi vitandi
vits ýtt þeim hægt og bítandi frá öllu
kennslustarfi svo sem verða mátti. Að
þeir hafi átt og mátt skilja þetta á þann
veg, að ekki væri lengur þörf fyrir
fræðslu þeirra og fræðagrúsk. Að þeir
hafi því í framhaldi hér af gefið þeim
mikla fjölda mennta- og fræðimanna
eftir hið menningarlega fræðastarf, sem
þeir svo lengi inntu af höndum með
þjóðinni. Það hafi þá líka um nokkurt
skeið andað fremur kalt en hlýtt til
presta og kirkju, sem fýllilega bæri að
skilja á þann veg, að þjóð vor gæti þrif-
ist, þó færi hún á mis við fóður það, er
þessir fuglar færðu henni. Meðan þeir
væru ekki teknir úr umferð fyrir fullt
og allt, yrði hinsvegar að lofa þeim að
skíra, ferma, gifta og grafa.
Nú mun einhver segja: Þó kirkjan hafi
þannig unnið þjóðinni eitthvert gagn,
jafnvel frægðarverk á umliðnum öldum-
þurfi hún ekki að vera ómissandi stofn-
un með samtíð vorri. Þó verður manni á
að hugsa, að hver framsýnn maður og
hygginn, og þá ekki sízt þeir, sem um
leið væru forsvarsmenn fyrir heilt þjóð-
félag (jafnvel þó lítið væri), sem vill og
þarf að stánda á eigin fótum, mundi
spyrja: Er þjóðfélagi voru mest þörf að
lojsna við starf og áhrif þeirrar stofnun-
ar, sem meira en nokkuð annað hefur
skapað þau menningarverðmæti, sem
land vort hefur hlotið mestan hróður af?
Það þarf einmitt að auka veg kirkjunnar
og skapa starfsmonnum hennar betri
skilyrði til andlegra og menningarlegra
afkasta, svo að kirkjan geti sem fyrst
með boðskap sínum og áhrifum a. m. k.
gert tilraun til að „sýra allt degið“
Um þetta mál, ríki og kirkju, prestana,
fólkið og framtíðina í þessu sambandi
mætti skriía langt mál, en það var ekki
ætiunin að þessu sinni. Af ýmsum orsök-
um, sem þó verða hér ekki raktar, hafa
margir prestar nú (þrátt fyrir stækkun
kallanna) ekki mjög mikið að gera.
Enda hafa margir þeirra kvartað um of
lítinn verkahring og óskað stai '■m
að öðru leyti gæti farið saman .£
þeirra og embætti.
Ekki mun það ofmælt, þó i„gt sé að
fróðleikur og fræðagrúsk sé þjóðinm
í’unninn í merg og bein; auk þess, sem
ílestir (sem þó ekki geta eða vilja við
það íást) haía gaman og telja sig hafa
gagn af allri íræslu um þau efni, og
sem yirleitt svolgra í sig jafnvel áfir af
því tagi sen: spenvolga nýmjólk. Á síð-
ustu tímum hefur mjög verið blásið að
þeim glæðum að safna sögulegum fróð-
leik um einstök héruð, menn og málefni,
örneínum, atvinnuháttum og ýmsu því,
sem nú er eða íer að heyra sögunni til.
Um nokkur ár hef ég í frístundum
mínum reynt að safna saman og festa á
pappír, hrafl það, sem ég hef getað graf-
ið upp eða komist yfir í þessa átt, um
lítinn blett á annesi einu. Við þetta hef
ég komist að raun um eina átakanlega
synd þeirra, sem gengnir eru á undan
oss, að þeir hafa svo að segja ekkert
skilið oss eftir af skriflegri vitneskju um
þessa hluti, t. d. hér á Akranesi, hvorki
að fornu eða nýju. £>að er með öllu ófært
að þetta haldi áíram að endurtaka sig,
bæði hér og annarsstaðar. Fyrir því er
rétt að benda á, að hér geta prestarnir
og kirkjan orðið veruleg hjálparhella
sem oft fyrr og alltaf hér eftir, ef vel er
á haldið. Þeir eiga enn sem fyrr, að geta
orðið menntaírömuðir og menningar-
akkeri.
Vegna starfs síns og stöðu verða þeir
allra manna kunnugastir, hver í sínu
héraði, um landið allt, menn og málefni,
sögu þess og sagnir. Margir þessara
manna hafa góðan tíma, hæfileika og
margháttuð tækifæri til þess að koma í
veg fyrir að öll þau firn af allskonar
fróðleik falli í fyrnsku eða glatist alveg,
með hverri kynslóð, sem fellur í valinn.
Fram að þessu hafa prestarnir einmitt
einir haft í sínum fórum fæðingar- og
dánardag hvers einasta mannsbarns í
sókninni. Hvar hann hafi dvalið, langa
eða skamma ævi. Hann (presturinn)
hefur við leiðarlok (í líkræðu) rakið
ævisögu þeirra. Prestarnir hafa því allra
manna bezta aðstöðu til þess að safna
saman og varðveita persónusögu og
jmargvíslegan fróðleik fram yfir alla
aðra.
Það hefði t. d. fyrir löngu átt að vera
búið að leggja prestunum þá skyldu á
herðar, að skrifa við lát hvers manns (í