Freyr - 01.10.1999, Blaðsíða 16

Atferli nautgripa
Inngangur
Hin síðari ár hefur í auknum
mæli verið litið til atferlis gripa til
að skilgreina hvernig skepnurnar
hafa það og hvort eitthvað sé að í
umhverfinu sem betur megi fara.
Náttúrulegt atferli mætti kalla þá
hegðan skepnanna sem þær sýna
úti í náttúrunni og er það núorðið
eitt af grundvallaratriðum sem
gengið er út frá við innanhúshönn-
un ijósa.
Náttúruleg hegðan
Til að átta sig á því hvernig nátt-
úruleg hegðan er getur verið gott að
líta til ótamdra en skyldra dýra. í
þessu sambandi hefur t.d. verið litið
til holdakynja sem ganga úti í nátt-
úrunni allt árið um kring og stjórna
sér í raun sjálf, s.s. í Bandaríkjun-
um og Ástralíu.
Nautgripir eru hjarðdýr, rétt eins
og hross og sauðfé. Úti i náttúrunni
myndast venjulega ekki stærri en
70 dýra nautgripahjarðir, en komist
hefur verið að því að kýr eiga ekki
auðvelt með að þekkja „persónu-
lega“ fleiri en 70 dýr.
Burður
Kýrnar draga sig í hlé frá hópn-
um þegar burðurinn nálgast. Kýrin
karar kálfinn nýfæddan, það þurrk-
ar hann, örvar andardrátt, blóðrás
og meltingu. Kálfurinn er staðinn
upp innan klukkutíma og kominn á
spena tveim tímum frá fæðingu.
Nauðsynlegt er að kálfurinn fái
næga broddmjólk strax fyrstu tím-
ana eftir burðinn, ella verður ekki
nægilegt uppsog af lífsnauðsynleg-
um mótefhum. Fyrstu dagana eftir
burð skilur kýrin kálfinn eftir í
öruggu skjóli meðan hún er á beit.
Eðli kálfsins er að bæla sig í felum
meðan móðirin er í burtu. Þetta eðli
kúnna sést mjög vel í holdanauta-
hjörðinni á Hvanneyri en kýmar
fela einmitt kálfana fyrstu dagana
eftir
Snorra
Sigurðsson,
kennara,
Landbúnaðar-
háskólanum
á Hvanneyrl
eftir burð. Nokkurra daga gamall
fylgir kálfurinn svo móðurinni í
hjörðina.
Samskipti kúa
Samskipti kúa hafa verið rann-
sökuð og hefur komið í ljós að þau
byggjast að miklu leyti á merkja-
sendingum. Þessi merki eru numin
af öðrum kúm með sjón, heym, lykt
og/eða snertingu. Staða líkamans
skiptir einnig miklu máli í sam-
skiptum kúa og sérstaklega höfuð
og hnakki. „Goggunarröð“ kúa
skiptir miklu máli í náttúrunni, sem
e.t.v. næst ekki eins vel í fjósunum.
Þetta getur leitt til þess að lágt sett-
ar kýr breyta verulega atferli sínu.
Dæmi um þetta finnast títt i bása-
Qósum þar sem kýr geta ekki flúið
eldri, frekari eða hærra settar kýr.
Oft kemur þetta fram í minni vatns-
drykkju hjá kúm með sameiginlega
skál. Kýr mynda sér „skoðun“ á því
1. mynd. Nœr- ogfélagslegt svœði kúa.
hve nálægt þeim aðrar kýr eiga að
vera. Þessu svæði má skipta upp í
tvo hluta, sk. nærsvæði og sk. fé-
lagslegt svæði (7. mynd). Nærsvæð-
ið má líta á sem það svæði sem
kýrin þarf að hafa til að geta hreyft
sig með eðlilegum hætti s.s. teygja
sig, sleikja sig, standa upp og
leggjast niður. Félagslega svæðið er
hins vegar það svæði sem kýr virð-
ast vilja hafa út af fyrir sig þegar
hún sækist ekki eftir samskiptum
við aðrar kýr.
Hreyfingar
Á 2. mynd má sjá „upprisu“ eins
og hún fer fram í náttúrunni. Þegar
kýmar standa upp leggja þær allan
þunga sinn á annað ffamhnéð og
hefur þetta álag verið mælt upp und-
ir 350-400 kg þrýstingur niður í
gegnum þetta eina hné. Kýmar virð-
ast nota um 50-60 cm af hreyfirými
við upprisuna og er því talið hæfi-
legt að bindingar geti gefið kúnum
álíka hreyfimöguleika. Minnsta
fjarlægð frá höfði og hálsi niður að
jörðinni er um 20 cm, sem hefur
ákvarðað viðmiðanir um hámarks-
hæð á jötukanti viða um heim.
Val á legusvæði
Kýmar velja sér legusvæði eftir
nokkrum þáttum. Sjálfar kjósa þær
þurrt, hreint, mjúkt og varið legu-
svæði í halla. Undirlag með undir-
burði virðist ávallt hafa vinninginn
í samkeppni við önnur efhi. Hin
síðari ár hafa margir fengið sér sk.
harðar básamottur, sem seldar voru
í öllum helstu verslunum bænda um
land allt. Nú eru komnar á markað
margfalt betri mottur fyrir kýr sem
gefa kúnum mun betri möguleika á
að líða vel á básunum. Þess ber þó
að geta að básamottur einar og sér
eru ekki nægilegar og ástæða til að
brýna fyrir kúabændum að nota
undirburð af einhverri gerð ofan á
motturnar. Undirburðurinn gæti t.d.
16 - FREYR 11/99