Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.02.1995, Blaðsíða 17

Tómas Helgason prófessor:
Afkomendur systkinabarna
eða:
Mikilvægi þess að velja sér rétta foreldra!
Skyldleikagiftingar eru ekki
eins vafasamar og margir vilja
vera láta- ef þú bara þekkir
makann, ætthansogeinkenni.Þá
velur þú það “besta” og varar þig
á að margfalda gallana. Þetta voru
niðustöður rannsóknar sem Tómas
Helgason prófessor ásamt fleirum
gerði á afkomendum systkina-
barna.
Hér fer á eftir stuttur útdráttur
úr erindi Tómasar sem flutt var á
fundi Ættfræðifélagsins fimmtu-
daginn 26. janúar s.l.
Við erum vön að gorta af traust-
um heimildum á formi kirkjubóka
og manntala, sagði Tómas, en
reyndin er oft önnur. Areiðanleik-
inn er ekki alltaf mikill. Reynslan
hefur sýnt að oft ber mikið á milli
kirkjubóka, þjóðskrár og upplýs-
inga viðkomandi persóna t.d. hvað
varðar fæðingardag. Nefndi hann
sem dæmi mann sem samkvæmt
prestsþjónustubók var fæddur árið
1902 en sagðist sjálfur vera fæddur
árið 1895.
Sannleikurinn væri sá að
prestarnir voru misnákvæmir og
færðu oft inn upplýsingarnar í
slumpum eftir minni og oft skol-
aðist þá eitthvað til. En í mörgum
læknisfræðilegum rannsóknum
væri ættfræðin og þekking okkar á
ættum okkar og uppruna mjög
mikil vægur þáttur og nauðsynleg-
ur í ljósi þess að eiginleikar okkar
jafnt jákvæðir sem neikvæðir erf-
ast með genunum kynslóð fram af
kynslóð.
Þaðvarárið 1977-1978sem
ákveðið var að gera athugun á
afkomendum systkinabama á ís-
landi. Tíðni systkinabamagiftinga
hér á landi er svipuð og í ná-
grannalöndunum, segirTómas, og
hefur snarlækkað á þessari öld.
Árið 1916 voru systkinabarna-
giftingar 20 af hverjum 1000 gift-
ingum en voru árið 1964 orðnar
færri en 2 á hverjar 1000 giftingar.
Algengast í einangrun
Algengastar voru systkina-
barnagiftingar í Austur-Skafta-
fellssýslu og næstalgengastar í
Þingeyjarsýslu. Mikill munur var
einnig á dreifbýli og þéttbýli og
fækkaði systkinabarnagiftingum
mjög þegar nálgaðist þéttbýlið.
Nú á dögum em systkinabarna-
giftingar mjög sjaldgæfar.
Trúlega lágu tvær meginástæð-
urtil systkinabarnagiftinga, nefni-
lega að ekki var völ á miklu úrvali
óskyldra eða fjarskyldra sökum
landfræðilegrar legu ogþeirri stað-
reynd að “allir” í nágrenninu vom
skyldir. Þetta styður sú staðreynd
að systkinabarnagiftingar voru
einmitt algengastar í Austur-
Skaftafellssýslu þar sem einangr-
unin var mest. Hin ástæðan gæti
verið að menn vildu halda utan
um auð, erfðir og völd og halda
saman ættinni.
Bannaðar fyrr á öldum
Fyrr á öldum vom skyldleika-
giftingar bannaðar og menn sóttu
sér oft maka í aðra landshluta,
vitandi að skyldleikagiftingar gátu
valdið vanda. Það var svo ekki
fyrr en á 18. öld sem skyldleika-
giftingar voru leyfðar.
Á tímabilinu 1917-1964 voru
skráð 378 systkinabarnahjóna-
bönd. í rannsókninni sem Tómas
skýrði frá var kannað heilsufar,
frjósemi, barnafjöldi, lífaldur,
dánartíðni o. fl. Rannsóknin var
samanburðarrannsókn og voru
borin saman skyld og óskyld pör á
sama aldri.
í ljós kom að í systkinabarna-
hjónaböndunum fæddust fleiri
böm en hjá samanburðarhópnum.
Ein skýring gæti verið sú að þessi
hjónabönd vom algengari í dreif-
býliþarseme.t.v. varbetriaðbún-
aður og meiri matur. En af þessum
skyldupörumgiftust 103 íReykja-
vík og 268 úti á landi. í saman-
burðarhópnum giftust 202 pör í
Reykjavík og 175 úti á landi.
Skyldu pörin áttu samtals 212
böm í Reykjavík og þau óskyldu,
440 böm. Úti á landi áttu skyldu
pörin, 1011 börn og þau óskyldu
áttu 635 böm.
Skyldir áttu fleiri börn
Hvað varðar dánartíðni og ald-
ur var enginn marktækur munur á
afkomendunum. Þó virtist sem
heldur fleiri börn deyi yngri en 15
ára hjá systkinabamapörunum.
Þar sem víkjandi erfðaeigindir
gætu margfaldast hjá systkina-
bömum hefði e.t.v. mátt búast við
aukinni ófrjósemi eða færri bam-
eignum hjá þeim, en það var ekki
að sjá á þessari rannsókn. Ófrjó-
semi var að finna hjá 13,8% syst-
kinabamahjónabandanna en hjá
12,2% hjá samanburðarhópnum.
Sá munur er ekki marktækur.
Heildarbamafjöldinn í systkina-
bamahjónaböndunum var 1253 en
hjá samanburðarhópnum 1091.
framhald á nœstu síðu
17