Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.01.1998, Blaðsíða 18

Sigurður Ragnarsson:
Manntal 1850
Dagsetningu þessa manntals má gera að álitum. Á
vélriti í Þjóðskjalasafni, sem flestir nota, er prentað á
blöðin Manntal 1. október 1850. En frumritið hefur
yfírskriftina 1. febrúar 1850.
Ég spurðist fyrir um þetta í safninu og fékk ekki
ótvíræðar skýringar í þau skipti, nema talið féll á þá
lund, að sjálfsagt hafí verið vel að deginum gætt, áður
en farið var að vélrita, og kannski hafi framkvæmd
manntalsins verið breytt með einhverri tilskipun, svo
að það hafi dregizt fram á haustið. Þetta er ekkert
ólíklegt, því að báðar eru dagsetningamar prentaðar
með svo stórum stöfum á hvert einasta blað, að varla
var hægt að vélrita allt manntalið nema reka augun í
þær.
Hér fer á eftir athugun á þessu manntali í Austur-
Skaftafellssýslu. Þar vom fímm prestaköll og sjö
sóknir.
1) Stafafellssókn. Til samanburðar em notuð
sálnaregistur eftir séra Bjöm Þorvaldsson, sem em
dagsett29.12. 1849 og 28.12. 1850, vel varðveitt og
vönduð.
1-1) Búferli í fardögum vorið 1850. Eyjólfur
Jónsson fluttist frá Hraunkoti að Eskifelli. Sveinn
Pétursson fluttist frá Eskifelli og stofnaði nýbýli á
Valskógsnesi. Þorlákur Jónsson fluttist frá Bæ að
Hraunkoti. í manntalinu em þeir allir á sama stað og
29.12. 1849.
1-2) Barnsfæðingar 1.2.-1.10. 1850: Jón
Eyjólfsson í Hraunkoti 3.2. 1850 [svo í Eskifelli].
Margrét Benediktsdóttir í Svínhólum 10.4. 1850.
Hólmfríður Gísladóttir á Reyðará 1.5. 1850. Halldór
Ketilsson í Firði efra 1.5. 1850. Ingibjörg Jónsdóttir
í Byggðarholti 4.6. 1850. Þessi fimm böm vantar í
manntalið, en þeirra er allra getið í sálnaregistrinu
28.12. 1850.
1-3) Innkomnir 1850. Aðeins sjö vom skráðir í
ministerialbók. Það fólk vantar allt í manntalið, nema
stúlkubam á Hvalnesi og heimasætu á Hlíð, sem
báðar gátu hafa komið nær sem helzt, barnið reyndar
skráð fyrst innkominna. Allt innkomna fólkið var
enn í sókninni í registrinu 28.12. 1850. Burtviknir
voru ekki skráðir í ministerialbók.
1 -4) Annað: Manntalinu ber ekki í öllurn atriðum
saman við hvomgt sálnaregistrið unr vistir vinnufólks,
sem litlar ályktanir verða dregnar af. Það gat til
dæmis verið ráðið til helminga á tveimur bæjum eða
á hálfgerðum flækingi. Dauðsföll vom fá, og ekkert
verður eftir þeim ályktað. Engar giftingar vom það
árið. Aldur fólks er oftast með sama móti og í
sálnaregistrinu 28.12. 1850.
1 -5) Niðurstaða: Framansagt hnígur eindregið að
því, að manntalið hafi verið gert 1.2. 1850, þótt
Lónsmönnum hafí verið gefið nýtt aldursár með nýju
almanaksári.
2) Bjarnanes- ogHoffellssóknir. Til samanburðar
eru notuð sálnaregistur, sem Páll Thorarensen
prófastur lauk við 4.2. 1850 og 20.1. 1851, vel
varðveitt og vönduð.
2-1) Búferli 1850. Þorleifur Magnússon brá búi á
Stapa en var þar áfram, og Hallur Sigurðsson kom frá
Miðskeri til að taka við búinu. I manntalinu er Hallur
sagður bóndi. Hér er ef til vill ekki allt sem sýnist, því
að Hallur var í slagtogi við Guðbjörgu systur og
bústým Þorleifs, og svo urðu þau hjón. Auk þess er
Miðsker næsti bær við Stapa. Ekki er fýsilegt að ráða
í dagsetningu manntalsins eftir Halli. Aðrarbreytingar
urðu ekki á ábúð.
2-2) Mannslát 1.2.-1.10. 1850. Jón Ketilsson í
Þinganesi 15.2. 1850. Hallur Sigurðsson í Borgum
23.4. 1850.ÞorsteinnJónssoníBjarnanesi9.6. 1850.
Kristín Jónsdóttir á Setbergi 17.7. 1850. Þau vomöll
sögð á lífi við manntalið.
2-3) Barnsfæðingar 1.2.-1.10. 1850. Kristín
Gísladóttir í Svínafelli 1.6. 1850. Guðmundur
Þorvaldsson á Homi 19.9. 1850. Hvomgt var nefnt í
manntalinu.
2-4) Innkomnir 1850. Átta manneskjur vom
skráðar innkomnar á árinu. Engin þeirra fínnst í
manntalinu, nema fyrmefndur Þorsteinn í Bjamanesi,
sem var talinn fyrstur innkominna. Hann var einnig
sagður vera í Borgarhöfn í Suðursveit við manntalið
og á dauðadegi álitinn lifrarveikur. Ekki er útilokað,
að hann hafí komið um veturinn, til að leita sér
lækninga. Fimm af þessum innkomnu voru enn í
Nesjum í sálnaregistrinu 20.1.1851. Burtviknir voru
ekki skráðir.
2-5) Annað: Engar giftingar vom á árinu. Aldur
langflestra er í manntalinu sá sami og í sálnaregistri
í ársbyrjun 1850, þótt sumir hafí elzt um eitt ár og
aldur annarra sé brenglaður. Hér og þar ber þessum
heimildum ekki saman um heimili vinnufólks og
ómaga, en ekki er gott að álykta um slíkt. Hvor
heimildin sem er gæti verið skökk eða fólkið á
faraldsfæti.
2-6) Niðurstaða: Framansagt hnígur eindregið í
þá átt, að í Nesjum hafi manntalið verið skráð nálægt
18