Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.05.2002, Blaðsíða 14

Fréttabréf ættfræðifélagsins í maí 2002
Steinun Jóhannesdóttir rithöfundur:
s
Ahrif ættfræði í sköpun persónu
Guðríðar Símonardóttur
Úr fyrirlestri um Guðríði Símonardóttur - uppruna hennar og líf, herleiðingu og
hjónabönd - á félagsfundi í Ættfræðifélaginu 18. apríl 2002
Fyrirlestur þennan langar mig til þess að tileinka
minningu Ara Gíslasonar ættfræðings af Akranesi.
Ari var góðkunningi móður nrinnar, Bjarnfríðar
Leósdóttur, [Bíu] og saman höfðu þau forystu fyrir
ferðalögum um landið sem kennd voru við þau og
kölluðust Ara-Bíu-ferðir. Eg man vel eftir Ara úr
æsku. Hitt skiptir þó meiru á þessum vettvangi, að
Ari Gíslason er höfundur Niðjatals Hallgríms Péturs-
sonar og Guðríðar Símonardóttur, sem hefur verið
mér sérlega mikilvægt við persónusköpun Guðríðar í
þeim tveim verkum sem ég hef sett saman um ævi
hennar, leikritinu Heimi Guðríðar og heimildaskáld-
sögunni Reisubók Guðríðar Símonardóttur. Ég á því
Ara mikið að þakka.
Það er að sjálfsögðu afrek að taka saman niðjatal
hjóna sem uppi voru á 17. öld, en það sem skipti mig
svo miklu máli var að Ari lét ekki þar við sitja heldur
reyndi að ættfæra þau hjón bæði, Hallgrím og Guð-
ríði. Fram að því að Niðjatal Ara kom út árið 1989,
höfðu mér vitanlega ekki verið gerðar alvarlegar
tilraunir til þess að ættfæra Guðríði, hvorki af ævi-
söguriturum Hallgríms né þeim tveim höfundum sem
skrifað höfðu ritgerðir um Irana. Sigurður Nordal
ritaði fræga Skírnisgrein, Tyrkja-Gudda, 1927 og
1988 gaf Hallgrímskirkja út bækling eftir Sigurbjörn
Einarsson biskup, Guðríður Símonardóttir. Af bréfi
sem Guðríður ritaði manni sínum frá Alsír sést að hún
hefur verið gift sjómanni í Vestmannaeyjum, Eyjólfi
Sölmundssyni í Stakkagerði, þegar henni var rænt í
Tyrkjaráninu 1627. Almennt hefur því verið litið svo
Steinunn Jóhannesdóttir fæddist á Akranesi 24.
maí 1948. Hún er dóttir hjónanna Bjamfríðar
Leósdóttur verkalýðsleiðtoga og f.v. alþingis-
manns, f. ó.ágúst 1924 og Jóhannesar Finnssonar
sjómanns og skrifstofumanns á Akranesi f. 26. júní
1917 d. 15. febrúar 1974. Steinunn varð stúdent frá
MA 1967, og útskrifaðist frá Leiklistarskóla Þjóð-
leikhússins 1970. Hún var við nám í leikhús-
fræðum og leiklist í Svíþjóð 1970-1972 og starfaði
sem leikkona við Þjóðleikhúsið 1973-1986.
Steinunn hefur helgað sig ritstörfum undanfarinn
áratug. Auk leikrita hefur hún skráð sögu Halldóru
Briem og Reisubók Guðríðar Símonardóttur.
Steinunn er gift Einari Karli Haraldssyni ritstjóra
og eiga þau þrjú böm og tvö bamabörn.
á að hún hafi verið ómenntuð alþýðukona, sennilega
hvorki læs né skrifandi og á flestan hátt ósamboðin
seinni manni sínum Hallgrími Péturssyni, fremsta
trúarskáldi þjóðarinnar. „Líklega hefur Guðríður ekki
ritað þetta bréf með eigin hendi“, segir Sigurður
Nordal í sinni grein án þess að rökstyðja þá skoðun
nánar og aðrir hafa samsinnt honum. Ættfærsla Ara
hefur hins vegar hjálpað mér til að komast að annarri
niðurstöðu og auðveldað mér að skýra einstök atvik í
lífi hennar, frumkvæði hennar og atorku, útsjónar-
semi og getu til að komast af við erfiðustu aðstæður,
sem og þátt hennar sjálfrar í útlausn hennar úr ánauð-
inni. Og gef ég nú Ara orðið þótt hann undirstriki að
ekkert sé vitað um ætterni hennar með vissu. Hann
telur að faðir hennar hafi verið: „Sínron Arnfinnsson,
sem var í Presthúsum 1596. [Guðríður var fædd
1598] Móðir hennar er hvergi nefnd. Lengra væri
ekki unnt að halda með ættfærslu Guðnðar ef tilvilj-
anir hefðu ekki komið við sögu sem nú skal greina.
Halldór Sigfússon fyrrv. skattstjóri tók mig eitt sinn
tali á Þjóðskjalasafninu og spurði hvað ég væri að fást
við. Ég sagðist vera að fást við ættir sr. Hallgríms og
Guðríðar og viðurkenndi að um ættir Guðríðar vissi
ég nákvæmlega ekkert. Ég spurði hvort hann væri
nokkurs vísari. Hann varð íbygginn en svaraði: „Ég
veit ekki hvað skal segja, en ég man að gamlar konur
höfðu það eftir Þorgerði Runólfsdóttur, langalang-
ömmu minni, að ein formóðir hennar hefði verið hálf-
systir Guðríðar Símonardóttur." Halldór hafði ekki
kannað þetta nánar og þetta vakti auðvitað forvitni
mína. í ljós kom að Þorgerður átti 16 formæður sem
tímans vegna gætu verið mæður Guðríðar. En aðeins
ein þeirra vakti áhuga minn á frekari rannsóknum og
fylgir árangur þeirra hér á eftir.“
Ari rekur síðan alllanga sögu uns hann nemur
staðar við Astu Eyjólfsdóttur sem hugsanlega móður
Guðríðar.
„Asta er f. 1575-80. Hún var systir Kláusar
Eyjólfssonar (1584-1674) lögréttumanns í Hólmum í
Landeyjum, um tíma sýslumanns í Vestmannaeyjum.
Hann var allra manna lengst lögréttum., 49 ár.
Foreldrar þeina voru Eyjólfur Egilsson bóndi í Kjós
eða sunnanverðum Borgarfirði að því er talið er og
k.h. Guðríður Þorsteinsdóttir frá Höfn í Melasveit,
Sighvatssonar. Bróðir Eyjólfs var sr. Olafur Egilsson
í Vestmannaeyjum, en bróðir Guðríðar var hinn
presturinn í Eyjum, sr. Jón Þorsteinsson. Systur Guð-
http://www.vortex.is/aett
14
aett@vortex.is