Andvari - 01.01.2011, Blaðsíða 22

20
GUÐJÓN FRIÐRIKSSON
ANDVARI
um svokallaðan þjóðskóla sem var hugmynd Jóns Sigurðssonar. Þar var hann
undir áhrifum frá skólakenningum Grundtvigs. Þjóðskólinn átti ekki einungis
að vera embættismannaskóli, heldur einnig sjómannaskóli, búnaðarskóli, iðn-
skóli og verslunarskóli. Fátt af því sem þingmenn lögðu til á þessu fyrsta þingi
náði fram að ganga því að þingið var einungis ráðgefandi og hinn einvaldi
konungur eða ráðgjafar hans gátu hafnað málum eftir geðþótta.
Jón og Ingibjörg Einarsdóttir gengu loks í hjónaband 4. september 1845 og
fylgdi hún honum síðan til Kaupmannahafnar þar sem þau stofnuðu sitt fyrsta
heimili. Alla tíð síðan var ástúðlegt milli þeirra hjóna og hún fylgdi honum
jafnan á ferðum hans til íslands en alþingisferðir hans urðu alls fjórtán. Má
segja að hún hafi aldrei litið af honum eftir þetta. Margir litu^ á hana sem
fremstu konu íslands, líkt og þeir litu á hann sem fremsta mann íslands. Ekki
var þeim barna auðið en árið 1859 tók þau til sín 8 ára gamlan dreng vestan
af fjörðum. Hann hét Sigurður Jónsson og var sonur Margrétar á Steinanesi,
systur Jóns. Olu þau hann upp sem sitt eigið barn.
Árið 1848 gerðust stórtíðindi í Danmörku. í kjölfar febrúarbyltingarinnar
í París myndaðist byltingarástand í Danaveldi. Nýr konungur, Friðrik VII,
varð að afsala sér einveldinu og gaf fyrirheit um stjórnarskrá þar sem kveðið
væri á um þingbundna stjórn og almenn mannréttindi. Stjórnlagaþing sat að
störfum í Danmörku veturinn 1848-1849 og var Jón Sigurðsson einn af fimm
fulltrúum íslendinga á því. Stjórnarskrá fyrir Danmörku (Grundloven) var
síðan fest í lög 5. júní 1849 og hefur það síðan verið þjóðhátíðardagur Dana.
En hún gilti ekki fyrir ísland enda höfðu íslensku fulltrúarnir á stjórnlaga-
þinginu barist fyrir því að svo yrði ekki.
Jón leit svo á að íslendingar hefðu einungis svarið konungi sínum holl-
ustueið en nú þegar hann hefði afsalað sér hluta af völdum sínum í hendur
dönsku þjóðinni ætti hann einnig að afsala sér samsvarandi völdum til
íslensku þjóðarinnar. Á þetta var fallist í hita augnabliksins 1848. Friðrik VII
sendi frá sér bréf þar sem íslendingum var heitið eigin stjórnlagaþingi með
fyrirheitum um sérstaka stjórnarskrá fyrir Island.
VI
Meðan byltingarástand var í Danmörku á útmánuðum 1848 samdi Jón
Sigurðsson sína frægustu ritgerð sem hann nefndi Hugvekju til Islendinga.
Hún hófst á hinum fleygu orðum: „Dagur er upp kominn.“ í ritgerðinni skil-
greindi Jón stöðu íslendinga og lagði áherslu á að þeir næðu sömu réttindum
gagnvart konungi og Danir sjálfir. Hann lagði mikla áherslu á að aðskilja
fjárhag íslands og Danmerkur og vildi að á íslandi yrði skipaður jarl eða
landstjóri en undir honum yrði landstjórn sem bæri konungsfrumvörp upp