Uppeldi og menntun - 01.01.2012, Blaðsíða 107

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(1) 2012 107
friðriK SigurðSSon
fraMKvÆMdaStJóri landSSaMtaKanna
þroSKaHJálpar
Uppeldi og menntun
21. árgangur 1. hefti 2012
„Að vera betur í sveit settur“
Um breytingar á sértækri félagsþjónustu fyrir fatlað fólk
fOrsaga
Saga skipulagðrar þjónustu við fólk með þroskahömlun er ekki löng á Íslandi. Upphaf
hennar má rekja til fjórða áratugar síðustu aldar. Fyrstu áratugina var þjónustan einvörð-
ungu stofnanamiðuð eins og glöggt kemur fram í heiti laga frá þeim tíma, t.d. lög um
fávitahæli frá árinu 1936 og lög um fávitastofnanir frá árinu 1967 (Lög um fávitahæli nr.
18/1936; Lög um fávitastofnanir nr. 53/1967).
Áherslubreytinga verður síðan vart um miðjan áttunda áratug síðustu aldar, m.a. með
stofnun Landssamtakanna Þroskahjálpar árið 1976. Frá þeim tíma hefur verið lögð aukin
áhersla á að tryggja fólki með þroskahömlun jafnrétti á við aðra í stað þeirrar ofuráherslu
á uppbyggingu sértækra stofnanaúrræða sem áður hafði gætt.
Í fyrstu lögum Landssamtakanna Þroskahjálpar stendur að tilgangur samtakanna sé
„að berjast fyrir réttindum og vinna að málefnum þroskaheftra í landinu og tryggja þeim
fulla jafnréttisstöðu á við aðra í samfélaginu“ (Landssamtökin Þroskahjálp, 1978). Tilurð
samtakanna varð m.a. til þess að stofnaður var starfshópur sem vann tillögur að nýjum
lögum, lögum um aðstoð við þroskahefta (Lög um um aðstoð við þroskahefta nr. 47/1979;
Margrét Margeirsdóttir, 2001). Með tilkomu þeirra laga var í raun breytt um áherslu frá því
að þjónustan skyldi vera miðlæg og stofnanatengd í það að hún yrði dreifð og hugsuð að
hluta til sem nærþjónusta sem veitt er og stjórnað í því umhverfi þar sem einstaklingurinn
á sínar rætur.
Með lögum um aðstoð við þroskahefta frá árinu 1979 var hafin uppbygging á úrræðum
fyrir fólk með þroskahömlun vítt og breytt um landið. Að margra mati var með lögum
þessum stigið eitt stærsta framfaraskref fyrir þennan þjóðfélagshóp sem stigið hefur verið á
Íslandi. Landinu var skipt upp í átta þjónustusvæði og var gert ráð fyrir nokkrum áhrifum
heimamanna á stjórn og uppbyggingu þjónustunnar í gegnum svokallaðar svæðisstjórnir,
þó fjármagn kæmi allt úr ríkissjóði.
Með tilurð laga um málefni fatlaðra árið 1983 og breytingum á þeim lögum síðar urðu
áhrif heimamanna á framkvæmd laganna minni, m.a. við þá breytingu að svæðisstjórnum
var breytt í svæðisráð með takmarkaðra hlutverk. Samhliða þessu var farið að ræða um að