Neytendablaðið - 01.05.1997, Blaðsíða 16

Erfðabreytt matvæli
Ávinningur eða áhætta?
Fyrstu matvælin sem
framleidd eru með
erfðabreyttum lífverum
koma brátt í hillur ís-
lenskra matvöruversl-
ana, ef þau eru ekki
þegar komin þangað.
Um þessar vörur hefur
lítið verið rætt hér á landi
og ekki í neinu samræmi
við umræðuna í ná-
grannalöndum. Þessar
vörur eru væntanlega
komnar til að vera en
það er nauðsynlegt að
ræða vandlega um það
hvernig nýta á þessa
nýju tækni til hagsbóta
fyrir neytendur.
Hvaða þýðingu hafa erfða-
breytt matvæli? Fáum við
betri vöru og umhverfisvænni
Fúkkalyf í kjöti
framleiðslu eða er þetta ógn
við umhverfið og heilsu okk-
ar? Fræðsla til almennings um
þessa nýju framleiðslu er
mikilvæg og um slíka fræðslu
er eðlilegt að gera kröfur til
stjórnvalda sem hingað til
haf'a brugðist í þeim efnum.
Þess má geta hér að dönsk
stjómvöld hafa frá árinu 1987
notað 200 milljónir króna til
fræðslu og uppiýsinga um
erfðabreytt matvæli.
Eru þetta matvæli sem gera
okkur ónæm fyrir fúkkalyfj-
um? Sleppa erfðavísar (gen)
út í náttúruna og öðlast þar
yfirnáttúmlegt afl, t.d. gagn-
vart illgresi? Munu bændur
sprauta illgresiseyði hömlu-
laust, og þróast þá ofurskor-
dýr sem herja á afurðirnar og
éta eiturefnin sem úðað eru
yfir þau eins og vítamín?
Svona lítur hræðsluáróður-
í ESB-löndum
inn út. Og virðist að mörgu
leyti við rök að styðjast, enda
spyrja margir hvers vegna
ekki sé bannað að framleiða
matvæli með erfðabreyttum
lífverum?
Spurningin er hins vegar
ekki hvort við fáum slík mat-
væli á markað eða ekki.
Erfðabreyttar lífvemr em
staðreynd í líftækninni og
gagnrýnendur verða að viður-
kenna að við höfum veruleg
not af þeim. Erfðabreyting
hefur lengi verið notuð með
góðum árangri í lyfjafram-
leiðslu, þar sem erfðabreytt-
um plöntum er haldið í lokuð-
um kerfum. Áhyggjurnar
hefjast þegar plöntum með
nýja eiginleika er sleppt út í
náttúruna og þegar þær eru
beinlínis komnar á matarborð-
ið okkar.
Er hættulegt að borða
erfðabreytt grænmeti?
Samkvæmt upplýsingum frá
matvælasérfræðingum bendir
ekkert til að það sé varasamt
að borða erfðabreytt græn-
meti. Margir neytendur gera
fyrirvara við þessar vömr og
spyrja hvaða þörf er fyrir
þetta. Er hér eingöngu verið
að sinna þörfum framleiðenda
og/eða dreifingaraðila? Nefna
má sem dæmi að helsti kost-
urinn við tómata sem fram-
leiddir eru með erfðabreyttum
lífverum er að tómatarnir hafa
meira geymsluþol og kemur
það aðallega framleiðendum
og dreifingaraðilum til góða.
Þeir sem andæfa telja að
erfðabreyttar matvömr hafi
ekki verið rannsakaðar nægj-
anlega og benda á að það sé
óheppilegt að framleiðend-
urnir sjálfir sjái um rannsókn-
irnar. Þeir eru jafnframt
hræddir um að eiturafgangar
leynist t.d. í sojabaunum og
öðrum afurðum sem hafa auk-
ið viðnám gagnvart illgresis-
eyði. Plönturnar þola mikið
betur eiturefnin þegar þeim
hefur verið breytt með erfða-
breyttum lífveram og er þess-
vegna hætt við að miklu
meira eitri sé úðað á þær en
áður.
Annað sem veldur áhyggj-
um em erfðavísar sem eru
ónæmir l'yrir ákveðnum
fúkkalyfjum. Slíkur erfðavísir
er notaður sem hjálpartæki
við erfðabreytingu. Spuming-
in er þá hvort erfðavísirinn
geti borist til þeirra baktería
sem lifa í þörmum okkar
gegnum matinn sem við borð-
um. Matvælasérfræðingar
segja það ósennilegt, en örugg
getum við þó ekki verið.
Tillit til umhverfis
Margar af athugasemdum
gegn erfðabreyttum matvör-
um varða umhverfismál. Þeg-
ar uppskeran þolir skyndilega
miklu meira magn eiturefna
er hætt við að notkun þeirra
aukist frá því sem nú er. Það
þýðir m.a. að meira magn eit-
urefna berst í grunnvatn. Og
hvað með dreifingu á erfða-
breyttum eiginleikum? Verð-
ur niðurstaðan sú að illgresið
myndar aukið þol gagnvart
eiturefnum þannig að sífellt
þurfi að nota nýtt og sterkara
eitur? Sérfræðingar segja nei
og telja þvert á móti að einn
stærsti kosturinn við erfða-
breytingu sé sá að hægt verð-
ur að þróa umhverfisvænni
ræktunaraðferðir. Með erfða-
breytingu sé hægt að draga úr
notkun eiturefna og ræktunin
verði því bæði umhverfis-
vænni og afkastameiri. Marg-
ir sérfræðingar telja að þekk-
ing okkar á þeim erfðavísum
sem unnið er með sé það mik-
il að áhættan við að setja
erfðabreyttar plöntur út í nátt-
úruna sé í lágmarki.
Fæti brugðið fyrir lífræn-
an landbúnað?
Gagnrýnendur eru ekki jafn-
sannfærðir um kosti þess að
Belgísku neytendasamtökin hafa í samvinnu við neyt-
endasamtök í öðrum ESB-löndum kannað 4815 sýni af
kálfa-, svína-, kjúklinga- og kalkúnakjöti til að sjá hvort
fúkkalyf sé þar að finna. Auk þess var finnskt, grfskt og írskt
nautakjöt rannsakað, en ekki fundust fúkkalyf í því.
I töflunni má sjá í hve mörgum tilvikum fúkkalyf fannst f
kjötinu. Það vekur athygli að í sýnum frá Danmörku fannst
ekki í neinu tilviki fúkkalyf í kjötinu. Það hafa hins vegar
verið helstu rök landbúnaðarráðuneytisins íslenska að banna
innflutning á kjúklinga- og svínakjöti frá Danmörku vegna
notkunar fúkkalyfja til að auka vaxtarhraða dýra. Notkun
fúkkalyfja í svínakjötsframleiðslu á Irlandi er hins vegar
mikil, en þar reyndust 17% sýnanna innihalda fúkkalyf.
Kjúkl- Kalk-
inga- úna- Svína- Kálfa-
kjöt kjöt kjöt kjöt
Austurríki 0% 1% 0%
Belgía 6% 2% 5%
Bretland 0% 7% 4%
Danmörk 0% 0% 0% 0%
Finnland 0% 0% 0%
Frakkland 0% 1% 2%
Grikkland 3% 8%
Holland 2% 0% 0% 2%
írland 0% 0% 17% 0%
Ítalía 0% 0% 0% 1%
Portúgal 0% 0% 0% 0%
16
NEYTENDABLAÐIÐ - Maí 1997