Prentarinn - 01.12.2000, Blaðsíða 16
árið 2000
Svanurlóhannesson
Á degi íslenskrar tungu 16. nóv-
ember s.l. var sýningin „Frá huga
til hugar“, saga prentlistar og
bókaútgáfu á Islandi, opnuð af
biskupi Islands í Þjóðarbókhlöð-
unni. Þessi sýning er með sér-
stakri áherslu á útgáfu Biblíunnar
og verður hún opin til 31. janúar
n.k.
Þeir sem standa að sýningunni
eru Félag bókagerðarmanna, Hið
fslenska Biblíufélag, Landsbóka-
safn Islands - Háskólabókasafn
og Samtök iðnaðarins.
Það þótti hlýða á kristnihátíðar-
ári að staldra við og íhuga sam-
leið kristni og þjóðar. Þar kemur
prentlistin mikið við sögu. Hún
auðveldaði dreifingu lesefnis til
alls almennings og krafðist þess
um leið að sem allra flestir yrðu
læsir. Til að útbreiða fagnaðarer-
indið og trúna á Jesú Krist var
prentun bóka því mikilvægt atriði.
Þetta sáu forsvarsmenn kirkjunnar
fyrir og það var að tilhlutan Jóns
biskups Arasonar að fyrsta prent-
smiðjan var flutt til landsins og
sett niður að Hólum í Hjaltadal á
árunum 1525-1530.
Fyrstu aldimar var kirkjan ein-
ráð um prentun bóka og ritlinga
og þess vegna voru það nær ein-
göngu rit um trúarleg málefni
sem prentuð voru. Almenningur
var mikið til ólæs en fyrsta staf-
rófskverið var prentað 1695. Það
var samt ekki fyrr en um miðja
18. öld að lestrarkennsla var lög-
fest og mikið átak gert til að
kenna börnum að lesa. Þetta var
auðvitað gert í þágu kristindóms-
fræðslu og má segja að kristin trú
hafi beinlínis varðveitt íslenska
tungu og menningu í gegnum ald-
irnar og verið stærsti þátturinn í
að varðveita sjálfstæði landsins.
Það sem vakti mesta athygli
mína í sambandi við þessa sýn-
ingu var það sem kom fram í er-
indi Sigurðar Pálssonar sóknar-
prests í Hallgrímsprestakalli, að
íslenska var meðal 20 fyrstu þjóð-
tungna heimsins sem öll Biblían
var þýdd á. Islendingar hafa því
verið mjög framarlega á þessu
sviði, í menningarlegu tilliti, mið-
að við ýmsar stærri og auðugri
þjóðir. í dag hefur Biblían öll ver-
ið þýdd á 366 tungumál. Þá má
líka segja, að Islendingar hafi ver-
ið fljótir að tileinka sér prentlist-
ina, því við vorum rúmlega heilli
öld á undan Finnum (1642) og
Norðmönnum (1643) í þessu efni.
Á sýningunni er reynt að draga
upp mynd af ýmsu því sem varð-
veist hefur af bókunt og tólum frá
fyrri tíð, allt frá því að menn
prentuðu með lausaletri í trépress-
um og þar til tölvutæknin tók við.
Merkilegustu bækurnar eru Biblí-
ur Ragnars Fjalars Lárussonar, en
hann hefur verið einn mesti Bibl-
íusafnari landsins. Þama má sjá
eina eintakið af Guðbrandsbiblíu
sem vitað er um í heiminum þar
sem upphafsstafir og myndir eru
handlituð með rauðum lit. Enn-
fremur er þarna Gústafs Vasa-
Biblían frá 1540 og fyrsta danska
Biblían frá 1550. Þá er þama
prentgripur í eigu Ragnars Fjal-
ars, sem er elsta bók á íslandi í
dag og er frá því tímabili prent-
sögunnar sem nefnt hefur verið
vögguprent, en það em bækur
sem em prentaðar fyrir árið 1500.
Þá má ekki gleyma Biblíu Guten-
bergs, sem er þarna í ljósprentuðu
bandarísku útgáfunni frá 1961, f
16 ■ PRENTARINN
tveimur eintökum og er ein fal-
legasta bók sem út hefur verið
gefin.
Af tækjum og tólum er sýnt
líkan af prentþröng eins og notuð
var á dögum Gutenbergs og allt
fram á 19. öld. Gamla prentvélin
(170 ára gömul) sem Félag bóka-
gerðarmanna á og er næsta þróun
í tækni eftir Gutenbergspressuna
var gerð upp fyrir þessa sýningu
og er nú hægt að prenta í henni
eins og ekkert hafi í skorist. Svo
er nú Ingvari Bjarnasyni prentara
fyrir að þakka. Gamla setjarapúlt-
ið með lausaletrinu úr ísafold var
lánað úr Árbæjarsafni og ýmsir
fleiri gripir. Bráðum hálf öld er
nú liðin frá því Guðbrandsbiblía
var prentuð öðru sinni og frá
þeim tíma (1956) eru sýndir
nokkrir gripir, eins og myndamót-
in sem þrykkt var með á kálf-
skinnsbindin. Þá em myndir úr
dánarbúi Hafsteins Guðmunds-
sonar prentsmiðjustjóra, sem sýna
prentara við iðju sína í Þýskalandi
um 1500. Þær sóma sér vel bæði í
stækkuðu formi í sýningarsalnum
og í smækkaðri mynd í sýningar-
skránni.
Eins og áður sagði verður sýn-
ingin opin til 31. janúar á næsta
ári og hvet ég alla til að fara og
sjá þessa merkilegu sýningu.