Fréttatíminn - 05.10.2012, Blaðsíða 43

Ég á nokkra vini sem eru langt leiddir alkóhólistar. Nokkrir þeirra, svona þrír eða fjórir sem ég veit um, eru heimilislausir og einn þeirra dó um daginn. Hann var 36
ára gamall og mikið veikur. Hann dó á gistiskýlinu,“ segir við-
mælandi Edrú. Hann er frá Varsjá, talar góða íslensku en hann
hefur dvalið á Íslandi í ellefu ár. Hann er lærður prentari en nú
atvinnulaus. Fráskilinn en hefur fyrir löngu skotið hér rótum,
á dóttur sem er í menntaskóla. Þekkt er að atvinnuleysi eykur
stórlega líkur á að menn þrói með sér alkóhólisma. Þetta er
gömul saga og ný. Á Íslandi er stór hópur sem telst samkvæmt
öllum skilgreiningum áhættuhópur. Þetta eru atvinnulausir
Pólverjar, sem og reyndar menn frá öðrum löndum, sem komu
hingað þegar uppgangurinn var. Þá kom hrunið.
Að stela vinnu frá heimamönnum
Fyrir hrun voru búsettir á Íslandi um 18 þúsund Pólverjar
sé miðað við upplýsingar frá Hagstofu Íslands. Rétt ríflega
helmingur þeirra fór aftur til Póllands fljótlega eftir hrunið.
Um átta til níu þúsund einstaklinga af pólskum uppruna hafa
hins haldið áfram að búa hér á landi – eiga hér heima og teljast
til hins svokallaða pólska samfélags. Margir þeirra komu til
Íslands vegna þess að á uppgangstímum var sár skortur á iðn-
aðarmönnum. Byggingabransinn hrundi eins og þekkt er og
í kjölfarið blasti atvinnuleysið við. Edrú heyrði ofan í nokkra
þeirra sem eru alkóhólistar en eiga jafnframt við óvinveitt ytri
skilyrði að stríða, sum lúmsk – önnur blasa við. Þeir eru nafn-
lausir, bæði af virðingu við erfðavenju AA-samtakanna sem og
að sumir þeirra óttast einfaldlega margslungna og víðtæka for-
dóma sem þeir upplifa, verandi í þeim sporum að eiga uppruna
annars staðar sem og að vera alkóhólistar.
Einn þeirra fullyrðir að eftir hrun verði hann var við mikla
fordóma, fordóma sem hann kannast ekki við að hafi verið uppi
fyrir hrunið. Þetta er eitt af því sem Íslendingar vilja helst ekki
ræða, þetta atriði sem erlendar þjóðernishreyfingar og nýnas-
istar ytra byggja á; útlendingar að stela vinnu frá heimamön-
um. „Jájá, það var gerð einhver rannsókn í Háskólanum, sendur
var út tölvupóstur og við látin svara spurningum. Þar kemur
þetta fram. Þetta er engin paranoja í mér. Mér finnst fordómar
hafa aukist eftir hrunið; þetta var í góðu lagi áður. En, eftir
hrunið er eins og menn vilji finna blóraböggul og þá erum við
ákjósanleg fórnarlömb. Útlendingar að taka vinnu frá Íslend-
ingum. Þetta var í góðu lagi fyrir hrun. Það er ekki gaman að
segja þetta en svona sé ég Ísland í dag. Þetta er mín skoðun.“
Tungumálið reynist erfiður hjalli
Annar alkóhólisti, sem reyndar er frá Litháen, deilir ekki þess-
ari sýn félaga síns. Hann upplifir enga fordóma vegna þessa
beinlínis – að útlendingar séu að stela vinnunni. Hann talar
reyndar enga íslensku en hefur verið búsettur hér í sex ár. En,
hann hefur vinnu; hann ber út blöð. Hann telur aðalvandamálið
tengjast tungumálaörðugleikum. „Aðalvandamálið er íslensku-
kunnáttan, eða öllu heldur skortur á henni. Vegna þessa eiga
Börn alkóhólista og veikustu sjúklingarnir
Mannúð
Vikulega hýsir sÁÁ pólskan aa-fund í Von. Þar er hópur seM Á Við djúpstæðan og Margslunginn Vanda
að etja. tunguMÁlaörðugleikar geta reynst erfið hindrun í að eiga Við sjúkdóMinn en er frÁleitt
hið eina: nýVerið dó einn Mikið Veikur heiMilislaus alkóhólisti úr ÞessuM hópi, aðeins 36 Ára gaMall, í
gistiskýli. Þetta er Meðal Þess seM jakob bjarnar koMst að Þegar hann tók púlsinn Á ÞessuM hópi.
Pólskur alki
eins og maður
frá tunglinu
Margir Pólverjar, sem áður höfðu nóg að
gera eru, í kjölfar hruns, farnir að drekka
illa. Þeir óttast að leiti þeir sér hjálpar,
viðurkenni að þeir séu alkóhólistar, þá
skaði það möguleika þeirra á að finna
vinnu. Þetta er vítahringur.
útlendingar oft miklu erfiðara með að öðlast skilning
á þessum sjúkdómi og eiga erfiðara með að sækja sér
hjálp; eins og til dæmis það að fara í meðferð. Einfald-
lega.“
Þannig getur tungumálið, eðli málsins samkvæmt,
reynst brött brekka fyrir alkóhólista sem vill takast
á við sjúkdóm sinn. AA-fundir fyrir þennan hóp eru
haldnir á Ingólfsstræti 12 á fimmtudögum og þar
kemur saman blandaður hópur útlendinga. Og mæt-
ingin getur verið upp og ofan. Ein kona sem starfar
sem fulltrúi, segir að mjög algengt sé að haft sé sam-
band við sig, einstaklingar sem tilheyra þessum hópi,
og spyrja hvernig þeir eigi að bera sig að vilji þeir leita
sér hjálpar vegna sjúkdómsins. Vandinn er augljóslega
til staðar þó erfitt sé að slá því fram hvort alkóhólismi
sé meira vandamál meðal þessa hóps en meðaltal
segir til um. En víst er að um áhættuhóp er að ræða.
Atvinnuleysi ýtir undir drykkju
Einn úr þessum hópi segir Edrú frá því að hann þekki
marga sem hafa misst vinnu eftir hrun og byrjuðu
þá að drekka. Áður einbeittu þeir sér að vinnu sinni,
unnu mikið og sendu fjölskyldum sínum og ættingjum
peninga heim. Sumir lentu svo í því að fyrirtækið sem
þeir störfuðu hjá varð gjaldþrota þannig að laun þeirra
brunnu inni. Þetta varð til þess að þeir urðu reiðir.
Viðbrögðin við því voru að halla sér að flöskunni. „Ég
held að áfengisneysla hafi aukist verulega eftir hrunið
því þessir menn beindu áður orku sinni í vinnuna.“
Þessi viðmælandi segir svo frá að hann hafi verið á
Vogi um mánaðamótin mars/apríl árið 2011 og hann
hefur eftir Guðbirni Björnssyni lækni að frá áramót-
um þá hafi 40 Pólverjar komið í meðferð. Viðmæland-
inn segir að auðvitað vilji allir vera hamingjusamir,
edrú og brosandi. En þessi hópur vilji fyrst og fremst
einbeita sér að því að finna vinnu. Vilji kannski sækja
AA-fundi – þetta er að einhverju leyti vítahringur eins
og menn upplifa stöðuna.
Margþættir fordómar
Atvinnuleysið er þannig augljóslega áhættuþáttur,
staða sem ýtir undir drykkju, ekki síst í þessum hópi.
Erfiðari vandi, eða ekki eins augljós, er svo sá hvernig
fólk upplifir fordóma. „Ég var á Vogi. Er alltaf að reyna
að hætta að drekka. Þar hitti ég marga Pólverja. En
þeir vilja ekki stunda AA. Ég held að það sé vegna
þess að þeir telja að einhverjir gætu hugsað neikvætt
um þá. Fordómar gagnvart þeim sem eru með þennan
sjúkdóm. Menn óttast fordómana. Menn eru hérna
vegna vinnu. Og telja að þetta staðið í vegi fyrir mögu-
leikum sínum á vinnumarkaði. Telja að atvinnurekend-
ur gangi út frá því að liggi það fyrir sé hætt við að þeir
detti bara í það aftur. Fari aftur á fyllirí. Svo er bara
erfitt að segja: Ég er alkóhólisti. Ég er óvirkur alkó-
hólisti en margir eru í afneitun. Drekka og drekka. Ég
þekki marga sem eru að deyja úr alkóhólisma.“ Þetta
segir maður sem hefur nú verið edrú í tvo mánuði.
Hann náði góðum tíma, fór í meðferð árið 2009 og svo
aftur 2011, og fór þá í Víkingameðferð. Hann féll en
hefur nú náð sér aftur á strik. Hann gerir ekki lítið
úr því að atvinnuástandið er erfitt. Hann hefur tekið
fjölda námskeiða á vegum Vinnumálastofnunar, sent
út ótal starfsumsóknir en alltaf er svarið nei. „Ég hef
verið á allskonar AA-fundum og þegar ég segist vera
pólskur er horft á mig eins og ég sé frá tunglinu. Ég
finn skrítna strauma en, það er allt í lagi.“
Þetta er engin paranoja í mér. Mér finnst fordómar hafa aukist eftir
hrunið; þetta var í góðu lagi áður. En, eftir hrunið er eins og menn vilji
finna blóraböggul og þá erum við ákjósanleg fórnarlömb. Útlendingar
að taka vinnu frá Íslendingum.
Lítum nánar á þá um það bil 900 áfengis-
og vímuefnasjúklinga sem eru utanveltu.
Þessir einstaklingar hafa hver um sig lagst
níu sinnum eða oftar inn á Vog en hefur
reynst erfitt að öðlast langtímabata með
þeirri meðferð sem nú er í boði.
Þetta eru nokkrir hópar en í sumum
tilfellum er skörun milli; einstaklingur
getur tilheyrt tveimur þessara hópa.
Segja má að í um 70 prósenta tilvika sé
um læknisfræðilegan vanda við með-
ferð á heilasjúkdómi að ræða en í um
30 prósenta tilvikum er hægt að rekja
vandann til félagslegar stöðu.
Síðustu sjúklingarnir á götunni Í grófum dráttum er skiptingin þessi:
Liðlega 300 manns
sem eru í það miklu
ójafnvægi að þeir
geta ekki nýtt sér
meðferð SÁÁ að Vogs-
dvöl lokinni. Annar
tæplega 300 manna
hópur getur notað sér
meðferð SÁÁ en þarf
á auknum félagslegum
stuðning að halda.
Um 250 sjúklingar
hafa orðið fyrir
skaða vegna slysa,
vímuefnaneyslu eða
við fæðingu og þurfa
meiri stuðning eftir
dvöl á Vogi en hægt
er að veita. Um 90
fyrrverandi fangar ná
ekki að fóta sig eftir
meðferð.
Lítum nánar á
aðstæður þessara ein-
staklinga sem ekki er
hægt að veita þá með-
ferð eða þann félags-
lega stuðning sem þeir
þurfa á að halda:
Fyrst er að telja allt
að 200 langt gengnir
sjúklinga sem að miklu
leyti eru á götunni en
eru þess á milli inni
á sjúkrastofnunum.
Margir eru varanlega
skaðaðir á heila af
völdum sjúkdómsins
og eiga ekki mikla von
um langtímabata. Það
er hins vegar hægt
að bæta líf þeirra
verulega og hjálpa
þeim til að losna úr
sjúkdómsástandi um
lengri eða skemmri
tíma, jafnvel í 250-300
daga á ári.
Fyrir ekki ýkja
mörgum árum
sinntu stofnanir eins
og Gunnarsholt og
Víðines þessu fólki.
Þær stofnanir hafa
verið lagðar niður í
sparnaðarskyni.
Þetta fólk er eini
sjúklingahópurinn
í þjóðfélaginu sem
nú á hvergi höfði að
halla innan heil-
brigðiskerfisins. Það
er mannúðar- og
réttlætismál að hjálpa
þeim til betra lífs.
SÁÁ vill byggja upp
sérstakt úrræði fyrir
fyrir þá sem nú eru
á götunni og bjarga
þeim inn í aðstæður
þar sem í boði er
aðhlynning og sú með-
ferð sem þeir geta
þegið. Áformin eru að
byggja 32 stúdíó-
íbúðir á svæðinu við
meðferðarstöðina
Vík fyrir þennan hóp.
Kostnaðurinn við
hvert pláss í þessu
búsetu- og meðferð-
arúrræði er lítill hluti
af því sem það kostar
að reka dvalarrými á
öldrunarstofnun.
MeirA á síðu 10
7 2012 OKTÓBER