Fjölnir - 04.07.1997, Blaðsíða 20

Huldar Breiðfjörð
Kona
Nóttina áður hafði hún í fyrsta skipti á klæðum og nú fylgdust
foreldrarnir stoltir með þar sem hún valdi sér dömubindategund úr
búðarrekkanum. Alveg sjálf. Hún leit yfir litfagrar umbúðirnar í
örlitlu uppnámi og handlék einn og einn pakkann.
Skrjáfið í umbúðunum veitti henni aukið öryggi og fyrst ætlaði
hún að velja sér þá tegund sem skrjáfaði fallegast í en ákvað síðan að
velja sér svona með vængjum eins og fyrirsætan í auglýsingunni hafði
sagt að væru svo góð.
Þegar hún var búin að ákveða sig tók faðirinn um axlir hennar
og sagði: „Nú ertu orðin að konu. Fulltíða konu.“ Móðirin táraðist
og sjálf varð hún pínu klökk. Það hafði eitthvað gerst innra með
henni. Hún fann það svo greinilega og henni fannst hún svo frjáls!
Hana langaði að fara út um kvöldið og vera bara í dömubindinu
þegar hún hitti hina krakkana.
Þegar þau komu að kassanum lagði hún pakkann varlega á
brautina fyrir framan afgreiðslukonuna. Konuna. Konu eins og hana
sjálfa.
„Fleira?"
„Nei. Við þurfum ekkert fleira,“ svaraði faðirinn með stolti í
röddinni um leið og hann lyfti sér lítillega upp á tærnar. Því næst tók
hann upp krítarkortið og borgaði. Þau litu stolt á afgreiðslukonuna
sem leit brosandi á hana og óskaði henni til hamingju. Henni
konunni.
Auglýsing
í Borgarleikhúsinu 16. og 17. ágúst 1997
á efnisskrá
— íslenska einsöngslagið —
Flytjendur:
Björn Jónsson, tenór
Elsa Waage, mezzósópran
Finnur Bjarnason, baritón
Gunnar Guðbjörnsson, tenór
Hanna Dóra Sturludóttir, sópran
Ingveldur Ýr Jónsdóttir, mezzósópran
Judith Gans, sópran
Þóra Einarsdóttir, sópran og
Jónas Ingimundarson píanóleikari
Borgarleikhúsið — ^^erðuberg
Birgir Andrésson
Úr Ijósmyndaseríunni: NÁLÆGÐ Annars vegar fólk.
Auðunn skökull 1. af Islandi.
Skáld/rithöfundur/.ættleiðingar- og arfleiðslusonur Roosevelt, forsetahjóna Bandarikjanna".
Myndaröðin telur alls 60 Ijósmyndir af 60 einstaklingum. Fullklárað 1991.
Hér virðist hin hefðbundna íslenska sjálfs-
mynd, sem svo oft er skfrskotað til í íslenskri
stjómmálaumræðu, vera á undanhaldi. Ef til vill
er skýringin á kynslóðabilinu í stjórnmálum sú að
ungt fólk samsamar sig ekki lengur þeirri ímynd
hins tæknivædda veiðimanns sem stjórn-
málaflokkamir ávarpa?
Ungir íslendingar eru neytendur ímynda og
samsama sig lífsstíl frekar en stéttarstöðu eða
afstöðu í framleiðsluferlinu (sem bændur, verka-
fólk eða sjómenn). Þegar forseti íslands ávarpaði
ungt fólk í kosningaauglýsingum var það í gegn-
um fúlltrúa mismunandi hópa eða stíla: Þarna
voru til dæmis fúlltrúar hjólabrettakúltúrs, X-
kynslóðar og ungu intellígensíunnar.
íslenskt efnahagslíf er að taka breytingum og
við erum sífellt oftar minnt á að fiskurinn —
veiðimennskan — sé ekki óhjákvæmilega sá
grundvöllur sem við munum byggja framtíð
okkar á. Islenskir flokkar sem hafa raðað sér í
stöður út frá stóru spurningunum um þjóðina og
þjóðfrelsið skortir ef til vill tungumál til að tala
við nýja hópa heimsborgaralegra neytenda?
Hvað verður svo um „erki-fslendinginn“ á
mósaíkflísinni íslandi? Því er erfitt að svara en ég
hef reynt að draga fram ýmsar hræringar sem
gjarnan eru í andstæðar áttir. í breyttum heimi
fær hið „íslenska" aukið vægi — sérstaðan er
gjaldmiðill á alþjóðlegum markaði staðbundinna
ímynda. Nú þegar eru hópar íslendinga útundan
og hvað gerist ef við eigum að vera enn meira
„ekta“?
A sama tíma virðast tök „þjóðarímyndarinn-
ar“ vera að linast og nýjar ímyndir sækja á. Al-
þjóðavæðingin helst í hendur við blómstrandi
þjóðernishyggju eða vitundarvakningu þjóðernis-
hópa. Hall hefur lýst þessari nýju þjóðernis-
hyggju eða „etnísisma" sem viðbrögðum við
sífellt flóknari og breytilegri heimi: „Ég veit ekki
mikið um heiminn en ég veit hver ég er og get
talað frá mínum rótum!“ Hin þjóðernisbundna
sjálfsmynd er það sjónarhorn sem fólk talar frá.
Ættbœkur huncte og hestn
Kannski vonin felist í því að þessi sjálfsmynd þarf
ekki að vera einföld eða eitthvað eitt umfram
annað. Þriðja kynslóð svartra kvenna og karla í
Bredandi veit að hún er ættuð frá Karíbahafinu,
hún veit að hún er svört og hún veit að hún er
bresk. En fólkið vill tala frá öllum þessum sjónar-
hornum og neitar að gefa eitthvert þeirra eftir.
Við þurfúm ekki að athuga lengi nýsköpun í
menningu á borð við tónlist til að skynja þann
kraft sem þessi afstaða getur leyst úr læðingi.
En ég sé ekki að þjóðríkið sem pólitísk eining
sé að hverfa. Fullveldishugtakið er heldur ekki að
deyja, allavega ekki í hugum þess fólks í Afríku
og Suður-Ameríku sem horfir á landrýmið sem
það lifir af spillast vegna olíuvinnslu fjarlægra
fyrirtækja. Þessi fýrirbæri halda vitanlega áfram
að breytast með breyttum sögulegum aðstæðum.
Imynduð samfélög verða áfram til en innan
þeirra eiga að rúmast átök.
Ég vil gjarnan bjarga möguleikanum á
einhverskonar skilningi og samsömun við aðra,
einskonar ímynduðu samfélagi, frá þeirri algeru
sjálfhverfú og tómhyggju sem einkennir sum af
guðspjöllum póst-módernismans. En ég vil ekki
gleyma því að þetta er hættulegur heimur og að
við myndun hverskyns hópa eða pólitískra ein-
inga eru dregin landamæri og einhverjar raddir
laga sig að þeirri sem hópurinn talar.
Það er alltaf tvíeggjað en ég hef einfaldlega
engan valkost séð. Stærsta hættan er að upp komi
kröfur um „hreinleika“, um að vera „ekta“, til að
fá inngöngu í hið ímyndaða samfélag og fá að
láta rödd sína heyrast innan þess.
Vonandi getum við Islendingar lært að líta á
þjóðina sem ímyndað samfélag og þar með
sköpunarverk okkar en ekki náttúrufyrirbæri.
Þannig gætum við reynt að koma í veg fýrir að
áðurnefnt tómarúm í umræðunni um „hið
náttúrlega og sjálfgefna þjóðerni“ verði fýllt með
einstrengingslegum kröfum urn hreinleika
kynþáttar eða menningar. Höldum okkur við
það að nota upprunavottorð og ættbækur aðeins
fýrir hunda og stóðhesta.
Arnar Guðmundsson