Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 16

Sigríður Hjördís Jörundsdóttir
„Fáar voru
frelsisstundir nar ’ ’
✓
Um vinnukonur á Islandi 1880-1940
Við erum stödd í hrörlegu eldhúsi
á gömlum bæ í afdal á Vestur-
landi. AUt umhverfið ber þess
merki að lengi hefhr verið búið þama.
Græna málningin á steinveggnum er
farin að flagna af og á einstaka stað hefur
steinninn kvamast úr veggnum. Að
gömlum og góðum sveitasið hefur okkur
verið boðið upp á hressingu, nýbakaðar
pönnukökur og ilmandi kafli. Eftir að
húsfiúin á bænum hefiir séð dl þess að við
höfum nóg af öllu, þá fyrst sér hún sér
fært að setjast hjá okkur. Astæða þess að
við emm stödd hjá þessari konu er sú að
okkur fysir að heyra sannar sögur frá
gamalli tíð. Kona þessi hefiir lofað okkur
að segja frá lífi móður sinnar sem var mest
allt sitt líf vinnukona.
Við hverfum aftur til ársins 1921 á bæ
einn á Vesturlandi. Þar er nýkomin á
bæinn sem vinnukona Lóa með ungt
bam sitt, viðmælanda okkar sem þá er
tæplega ársgömul. Foreldrar bamsins
höfðu nýlega verið búin að gifta sig þegar
það uppgötvaðist að hann var með berkla
og til að fa lækningu þurfti hann að láta
aleigu sína, 40 kindur. Það eina sem
vinnukonan hafði meðferðis var nýtt koff-
ort með fatæklegum reytum sinum í.
Hún hafði ráðið sig um veturinn að bæn-
um til þess að mjólka kýmar og átti kaup
hennar að felast í því, að hún hefði mjólk
sér til viðurværis um veturinn. Viðmæl-
andi okkar telur það næsta víst að móðir
sín hafi ekki setið auðum höndum á með-
an bamið hennar svaf í vöggunni, heldur
hafi hún gengið til þeirra verka er til
féllu á bænum. En um vorið þegar Lóa
var að hætta í vistinni tóku húsbændur
hennar sig til og tóku koffortið upp í þá
mjólk sem hún hafði dmkkið um vetur-
inn og í uppburðaleysi sínu þá þorði unga
Vinnukonan Ólöf Gíslína Gísladóttir.
konan ekki að mótmæla því. Þessi sanna
saga er bara eitt af mörgum dæmum um
ómilda framkomu húsbænda við vinnu-
konur sínar.1
Mörg voru verkin en fáar
voru stundirnar
Hagur vinnukvenna var eins breyti-
legur og vistimar vom margar. Víða var
gert vel við stúlkumar og vom þær tekn-
ar inn á heimilið sem einn af fjölskyld-
unni en annars staðar urðu þær að búa við
þröngan kost ýmist vegna fatæktar eða
nísku og þröngsýni húsbænda. Við skul-
um heyra hvað tvær vinnukonur höfðu að
segja um vistir sínar. Fyrsta köflum við
fram Steinunni Þórarinsdóttur sem segir
frá vist sem hún var i árið 1902:
Snemma um haustið nreiddi ég mig í
hendinni ... og brátt fór höndin að
bólgna, og ég fékk verk í hana. ...
þar kom að, að ég lagðist í rúrnið.
Sama og ekkert var sinnt um meinið,
og lá ég þannig í hálfan mánuð. Eg
heyrði það undir væng, að húsbænd-
um mínum þótti það súrt í broti að
hafa mig svona rúndiggjandi ... kröf-
ur vom gerðar til mín, sem ég gat
ekki uppfyflt; og engin ráðlagði mér
neitt, hvatti mig eða hughreysti. ...
Loks ákvað ég það eina andvökunótt-
ina, að ég skyldi rífa mig upp úr
rúminu og fara.... Eg kveið því að
þurfa að fara til húsbænda minna og
biðja þá um hjálp til þess að komast til
læknis, og eftir nokkra umhugsun
stundi ég upp hjálparbeiðni minni
með þessum orðum: „Verð.... verð ég
að fára aftur heim að Hlíð?”2
En aðra sögu hafði Stefanía Ferdínands-
dóttir að segja af sínum húsbændum sem
hún vann hjá um 1890:
I tvo vetur gerði Jónína mér, sem
þetta ritar, það vinarbragð að gefá mér
klukkustund á dag frá vinnu til þess
14 SAGNIR