Sagnir - 01.06.2003, Blaðsíða 47

ÁRNI MAGNÚSSON OG KRISTINRÉTTUR ÁRNA ÞORLÁKSSONAR
og honum sjálfum við AM 132 4to, sem varðveitir Jónsbók,
réttarbætur og kristinrétt Áma Þorlákssonar (bl. 55-70) frá miðri
15. öld.14 Ámi segir meðal annars um 132 4to í minnisgrein:
Hún er komin til mín úr Rosencrantzes Sterb-
bue, til Rosencrantz frá Otto Friis. Utan á bandinu
[sem nú er glatað] stendur: Hallgrímur Nikulásson
anno 1576. Item á saurblaði framan við bókina að
Hallgrímur Nikulásson hafi gefið bókina Einari
Nikulássyni 1580. Bartholin hafði fyrmm þessa bók
til láns frá Rosencrantz.15
í 182 b era lesbrigði úr 132 4to sett á spássíur. Þó hefir verið
rækilega strikað yfir nokkur þeirra (sbr. bl. 2r, 26v, 27r, 33r,
36r, 37r, 37v) svo að ekki hefir átt að leika vafi á því hvað væri
rétt tekið upp og hvað ekki. Auk þess hefir Árni sjálfur borið
182 b að einhveiju leyti saman við Skarðsbók Jónsbókarí AM 350
fol. því á bl. 40v segir: „Þefse Cap: ftendr i Skards Membrana
abfolute og a hvefgi vid“ og við einn kafla í 4to handriti í eigu
Háskólabókasafnsins í Kaupmannahöfn; Árni skrifar enda á bl.
38r: „collatum cum Membr. in 4to Biblioth. Acad. Hafn. in
capfa Cypr. op. 9 Cod. LL. Gulath. puta verbotenus, no« vero
qvoad literaturam“.16 Hönd Árna er á lesbrigðunum við þennan
kapítula (38r-39r).
Af orðum Árna Magnússonar hér að ofan má dæma
að 182 b hefir verið skrifað upp eftir 354 fol. áður en hann
eignast handritið. Hér er það aðeins nefnt „membrana Templi
Scalholtini" en eftir að Ámi eignast þetta handrit árið 1699
ffá Jóni Vídalín biskupi kallar hann það Skálholtsbók yngri.17
Lesbrigði era einnig tekin úr 132 4to áður en bókin komst í
eigu Áma; hana eignaðist hann á uppboði eftir Jens Rosenkrantz
etatsráð árið 1702, sem lést árið 1695.18
Fyrirsögn á bl. lv í 182 b er: „Hier hefur upp kristinn[a]
laga Rett“. Kristinrétturinn er í alls 39 kapítulum í handritinu og
er hver kafli tölumerktur með rauðu ritblýi ýmist á spássíu eða í
auða línu á kapítulaskilum; hann hefst á ákvæðum um bamsskím
og lýkur á kapítula um dómsvald kirkjunnar.19
♦ ♦ í kristinréttarhugleiðingum ♦ ♦
Það er ffeistandi að tengja uppskriftirnar í 182 a og 182 b við
latneska þýðingu sem Ámi Magnússon gerði á kristinrétti Áma
biskups Þorlákssonar á áranum 1686-1689 og varðveitt er í
Don. var. lfol. Barth. F. Þýðingin kom út í fyrsta bindi Annales
ecclesiæ Danicœ diplomatici árið 1741.20 Hér er kristinrétturinn í 35
kapítulum og Ámi fylgir Skálholtsbók eldrí í AM 351 fol. „quite
closely, but it is clear that he used other manuscripts of the Árni
Þorláksson's ecclesiastical law too.“21
Ámi starfaði fyrir Thomas Bartholin antiquarius regis á
ámnum 1684-1690 og aðstoðaði hann meðal annars við að
skrifa upp texta og safna heimildum í fyrirhugað rit um forna
menningu danska ríkisins sem Barthobn hafði í smíðum.22 Árið
1684 fékk Bartholin nokkur handrit að láni hjá Þórði Þorlákssyni
Skálholtsbiskupi og hefir 351 fol. líkast til verið eitt þeirra.23
Ámi var á íslandi 1685-1686 og dvaldi meðal annars í
Skálholti um veturinn.24 Það er því hugsanlegt að Ami hafi þá
fengið 354 fol. að láni með sér til Kaupmannahafnar, látið skrifa
það upp eftir að hann ræður fyrstu íslensku námsmennina í vinnu
fyrir sig sem skrifara 1691-1692 og borið saman við 132 4to
áður en 354 fol. var skilað aftur til íslands.25 Minnisgreinar
Áma í AM 435 a-b 4to styðja þetta. Þar er meðal annars
listi sem Árni hefir sent Jóni Vídalín biskupi árið 1699 yfir
handrit í Skálholti og meðal þeirra era Skálholtsbækurnar
báðar, þá aðeins nefndar lögbækur íslenskar. Þessi handrit
og fleiri hefir Ámi fengið send að gjöf með haustskipi
sama ár og kallar eftir það Skálholtsbók eldri (351 fol.)
og Skálholtsbók yngri (354 fol.). Áður nefnir Árni þau
„membrana Templi Scalholtini” eða „Templi Scalholtini
codice membraneo".26
Til frekara vitnis um að Ámi Magnússon hafi velt
kristinrétti Árna biskups fyrir sér á þessum tíma má nefna
að einmitt á þessum áram (1691-1694) vann hann meðal
annars að rannsóknum á kristnitökunni í Noregi og þróun
kirkjuréttar. Árangurinn birtist í tveimur fyrirlestram sem
hann hélt á Borchs kollegíinu 13. desember 1692 og
14. desember 1693. Bæði erindin (,,disputationes“) vora
varðveitt á bókasafninu í byggingunni en urðu eldi að bráð
21. október 1728.27
Eins og kemur fram í minnisgrein Áma hafði Bartholin
fyrram 132 4to „til láns frá Rosencrantz“ og gæti Árni því
hafa komist fyrst í kynni við handritið einhvern tíma á því
tímabili er hann var í þjónustu BarthoHns. Varla hefir þó
uppskriftin í 182 b verið gerð fyrir 1691 og samlesturinn við
132 4to því gerður eftir andlát Bartholins í nóvember 1690.
Ámi annaðist sjálfur uppboð á gríðarstóra bókasafni hans í
júní 169128 og hefir því verið í hans verkahring að skila aftur
þeim bókum sem BarthoHn hafði í láni. Kann því vel að
vera að Árni hafi ekki skilað 132 4to aftur fyrr en búið var
að skrifa upp kristinrétt í 182 b einhvem tíma á tímabiHnu
wl'mrrutEu ftUuTfhi m mrftmufogn ftaa Mftmo í m ItelM mi»im
qaur m; Wmu (?U ftélgan iVir • þnm o w é’ famtemoí Brliufl
r"oft>í'el0' wOtíwO"
flnutni
yVe ? ptn ggu tmor anotbor
«nTO?ft.qltoSU^ZiTuMKlUÍÍ’a,lea-B”
f * jm IF& Búu uÍÍtm laúj J ^
wT ^6Rnwn8>o 15*ntaíimMahe
ctJftmnn"rff Pfr®'M"*flus tttiDmegiinré'
— hu Vpptp’terBt
Úr AM 132 4to (bls. 111).
SAGNIR 45