Nýtt Helgafell - 01.10.1959, Blaðsíða 32

KRISTJÁN KARLSSON:
Fjórar sögur frá Manhattan
III
Hertogaynjan aj Malfi
Það eru nú meira en þrettán ár, síðan ung-
ur lögfræðingur í New York bauð unnustu
sinni í leikhúsið í síðasta sinn og glataði
henni á leiðinni með þeim atvikum, sem síðar
greinir. Hitt skiptir svo minna máli, að hann
missti með öllu af því að sjá Elisabeth Bergner
í Hertogaynjunni af Malfi. Miss Bergner lék
þá fáein kvöld í þessu forna og illræmda
Ieikriti, en síðan heyrðist hin átakanlega
fagra, brostna kristalsrödd sjaldan í leikhúsi.
Hertogaynjan verður varla leikin aftur um
daga hins ógæfusama manns; það voru að
sögn liðin nærfellt þrjú hundruð ár frá því
síðast. Enda greinir leikritið frá torskildari
og hörmulegri atburðum en svo, að þeir falli
að jafnaði í alþýðu smekk: hin tignasta og
liezta kona er saklaus grimmilega leikin af
tveimur bræðrum sínum.
En — eins og ungi maðurinn sagði unnustu
sinni daginn, sem þau ætluðu í leikhúsið —
þá hefir bókmenntasmekkurinn eyðilagzt síð-
an menn fengu nasasjón af vísindum, svo að
nú erum við höfundum jafnvel þakklátari
fyrir falskar útskýringar heldur en sannar
staðhæfingar. Hann sagði, að áður fyrr hefðu
bókmenntir fjallað um afleiðingar og ekki or-
sakir, en nú sæu menn ekki frarnar afleið-
ingu fyrir orsök. Meðan unnusta hans steikti
morgunmatinn (og las ofurlítið í Sunnudags-
blaði New York Times í eldhúsinu), leitaðist
liann við að sannfæra hana um það, að við
mitímamenn hefðum glatað öllum hæfileika
til að skilja leikrit eins og Hertogaynjuna,
sem einungis skýrði frá afleiðingum. Unn-
usta hans kvaðst engan dóm mundu leggja
á ])að, hvort hann færi með öfgar að þessn
sinni, og lét þess getið, að hún hefði ekkert
sérstaklega á móti því að sjá þetta leikrit,
enda þótt hún gæti trúað því, að Elisabeth
Bergner væri farin að eldast. Því svaraði ungi
maðurinn ckki, á þeim forsendum, sem henni
voru mæta vel kunnar, að hann taldi rangt
að gera veður út af leikurum, enda þótt
hann dáði Miss Bergncr öllum leikkonum
meir. Hann skaut því fram, að hún hefði
endilega átt að lesa leikritið, áður en þau sæu
það á sviði, og hún fyrir sitt leyti lét þeirri
athugasemd ósvarað. Hún var síður en svo
áhugalaus um bókmenntir, en henni var sitt-
hvað annað ríkara í hnga þennan morgun, og
enda þótt henni hætti mjög til að vera ann-
ars hugar í návist þessa unnusta síns, má
vera, að sundurþykkja þeirra hafi tckið að
ágerast með fyrra móti þennan dag. Ungi
maðurinn bætti því við með nokkrum ákafa
(hann var afar nærsýnn og hafði ekki ennþá
fundið gleraugun sín þennan morgun), að
þetta leikrit, eins og harmleikir Shakespeares,
færði okkur vissulega heim sanninn um það,
hve tilfinningalíf okkar er skoplega lítilmót-
legt. Eða á hinn bóginn, hve einkalíf forfeðra
okkar hefir verið skoplega stórbrotið. Unn-
usta hans kvaðst í bili eindregið hallast að
síðari túlkuninni (enda þótt sér væri lítið um
orðið túlkun), og benti lionum á, að hann
notaði orðið miskunnarlaust einkennilega oft,