Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.01.1957, Blaðsíða 62

Styrkir til ungra manna til starfs og
dáða verða að nægja til að skapa þeim
algeran vinnufrið um alllangt skeið
ef nokkuð nýtilegt á að hljótast af.
Vitur maður lagði einhverju sinni
til að íslendingar legðu listamönnum
sínum ámóta hluta þjóðarteknanna
og aðrar þjóðir verja til hervarna. ís-
lendingar verja nú ekki eyrisvirði til
landvarna, þvert á móti höfum vér
tekjur af „vörnum“ landsins. Hví ekki
taka þessa tillögu upp á nýjan leik?
Lista- og vísindamenn vorir eru vor
eina landvörn sem að gagni kemur,
ljósið er þeir tendra hið eina sem
heldur uppi nafni voru þegar öldin
er sokkin í myrkur gleymskunnar.
Þeim verður aldrei of vel gert.
Ó.J.
íslenzkir pennar
Sýnisbók islenzkra smásagna á tuttugustu
öld.
Valið hafa Andrés Kristjánsson, Bjarni
Benediktsson, Guðmundur Daníelsson,
Helgi Scemundsson og Kristmann Guð-
mundsson.
Utgefandi Setberg s.f. Reykjavík 1956.
Ritstjóri Dagskrár skaut að mér ofannefndri
bók og bað mig að ritdæma hana. Eg hef lengi
verið smásagnavinur svo það liggur við að ég
geti sagt, að mér sé bæði Ijúft og skylt að
verða við þeirri ósk, eins og merkir menn
komast að orði í útvarpinu.
Fyrst skulum við lesa greinargerð útgefanda
um tilgang og tilhögun útgáfunnar: Elzta sag-
an er fyrst prentuð 1901 og sú yngsta 1955.
Fimm bókmenntagagnrýnendur Reykjavíkur-
blaðanna völdu sögurnar eftir vissum reglum,
en máttu vera einráðir um val einnar sögu.
Auk þeirra sagna, sem birtast, vildu dómar-
arnir hafa þar tilteknar sögur eftir Gunnar
Gunnarsson, Halldór Kiljan Laxness og Sig.
Nordal, en ekki tókst „að afla birtingarleyfis"
þeirra.
í bókinni eru 25 sögur.
Einar H. Kvaran (1859—1930) ríður á vað-
ið með Fyrirgefningu. Um þá sögu þarf ekki
að fjölyrða. Hún lýsir vel höfundi sínum, lífs-
stefnu hans og frásagnarlist. Guðm. Friðjóns-
son (1869—1944) á þarna Náttmál. Þar er
rifjað upp ástarævintýri vinnukonu cg hús-
bónda, afbrýðihnútur húsfreyju — frásaga um
ævilangar raunir og misskilning. Lilja frá
Klöpp fyrrum vinnukona á Melum er á leið-
inni heim í sveit sína, þreytt og veik, með
svefnlyf frá lækninum, kersknisorð tveggja
vegfarenda ráða úrslitum, vegmóð kona tekur
sér hinztu næturgistingu í hraunskúta. —
Þetta söguefni er ekki mjög einkennandi fyrir
Guðm. Friðjónsson. Hér fer hann hvergi á
sínum miklu málkostum. Betri sögu hefði
mátt finna. Þessi er að öllu Ieyti heldur hvers-
dagsleg.
Steinbíturinn er auðvitað eftir Jón Trausta
(1873—1918). Sjálfsagt ein af hans beztu
sögum. Eftirminnilegar eru þessar setningar:
„Annars get ég ekki verið að klípa utan af
þeim vitnisburði, sem algengastur var um Pál
gamla, að hann væri mesti fantur, mesti
mannhundur í öllum greinum og níðingur bæði
við menn og skepnur. Þannig hafði hann ver-
ið alla sína ævi, og var orðinn gamall og
geðvondur ofan á allt annað.“ Þegar við höf-
um lesið söguna finnum við bezt hve vel
þessi setning er gerð cg staðsett, og var Jón
Trausti þó meiri meistari að uppruna en af
lærdómi eða setningi.
Þeim var ek verst heitir saga Kristínar
Sigfúsdóttur (1876—1953). Satt að segja
finnst mér hún mjög handahófslega valin.
Hún er að vísu nógu efnismikil og drama-
tízk, en af öllum smásögum höfundarins minn-
ir hún þeirra mest á sannsögulegan frásagnar-
þátt, dulbúna æviskrá og nafngift hennar er
mjög hæpin. Það átti ekki að vera vandi að
velja smásögu eftir Kristínu, nema þá vegna
þess hve þær eru jafngóðar.
Þórir Bergsson (f. 188S) hefur mjög verið
rómaður fyrir smásögur sínar. Honum eru
mjög mislagðar hendur, en hefur alla tið, sök-
um mikilla rithöfundarkosta, sloppið við skyn-
samlega gagnrýni. Úr því er óþarft að bæta
nú. Flugur prýða þessa bók, en margar sög-
ur aðrar eftir hann hafa sjálfsagt komið til
greina.
Þá kemur sú af sögum bókarinnar, sem
DAGSKRÁ
60