Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 60
Jónas Pálsson:
Nöldur
Nýtt Island — gömul og ný viðhorf
Eitt sinn heyrði ég sögu af 10—12
ára gömlum sveitadreng. Hann bjó
við fremur þröngan kost eins og þorri
Islendinga á árunum eftir heims-
kreppuna 1930, þegar saga þessi gerð-
ist. Draumurinn og ævintýrið skip-
uðu þá enn mikið rúm í hugum ung-
linga og raunar hinna fullorðnu líka.
Vcrklegar framfarir voru þó hafnar
og ríkisskuldir munu hafa verið ná-
lægt 100 milljónum og þótti mikið.
Og draumur drengsins var sá að fara
til framandi landa, verða þar auðug-
ur maður, en hverfa síðan heim til
Islands og borga ríkisskuldir fóstur-
jarðarinnar.
I.
Segja má að saga hins nýja íslands
hefjist 1940, þegar einangrun landsins
var endanlega rofin fvrir tilstilli tækni
og styrjaldar. Þá hefst að marki sú
atvinnubylting, sem á rætur sínar í
tækniþróun síðustu alda og verk-
skiptingu. Aldagömul stéttaskipan
riðlaðist og fjöldi nýrra starfsgreina
varð til. Borgarastéttin cfldist, en
fólki fækkaði að sama skapi í sveit-
um. Fólksflutningarnir til bæjanna og
þeirra staða, þar sem æðar atvinnu-
lífsins slógu örast, kröfðust mikillar
fjárfestingar í húsum og mannvirkj-
um. Uppbygging nýtízku atvinnu-
greina eða hinna eldri með nýju sniði,
útheimti einnig stórfellda fjárfest-
ingu. Fjárins hefur að nokkru verið
aflað með eigin vinnu og framleiðslu
landsmanna, en sennilega þó meira
fengizt scm bein og óbein leiga fyrir
afnot erlendra manna af landinu í
hernaðartilgangi, sem er í litlu eða
engu samhengi við tilveru og menn-
ingu fólksins. Og svo liafa ríkisskuld-
irnar aukizt.
II.
Menningu þjóðar (culture) má skil-
greina sem öll efnisleg tæki, kunn-
áttu og hæfni einstaklinganna í heild,
er þeir beita til að fullnægja lífsþörf-
um sínum, svo og félagslegum og and-
legum kröfum.
Ef mælikvarði, sá sem venjulega er
notaður til að ákvarða, hvort tiltek-
ið menningarsamfélag sé í flokki sið-
menntaðra (civilised) þjóða eða frum-
stæðra, er lagður á íslenzka menn-
ingu eins og hún var um aldir, verð-
ur niðurstaðan nokkuð sundurleit.
Fimm atriði eru oftast notuð í þessu
skyni.
58
DAGSKRÁ