Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.12.1958, Blaðsíða 56

stjörnu borin að þurfa ekki að olnboga sig
áfram í bókaþvögunni. Almenna bókafélagið
hefur kjörið hana fyrir gjafabók sína 1958 og
sýnir með því að það kann að búa vinum sín-
um sendilega gjöf.
Kristján Eldjárn.
Margar kýr sorgfullar
Jón Helgason: Handritaspjall. Mál og
menning, Reykjavík, 1958.
Þetta rit fyllir opið skarð í bókmenntum Is-
Iendinga. Þótt margt hafi verið skrafað og skrif-
að um svokallað „handritamár‘, þá höfum við
flestir verið býsna ófróðir um handritin sjálf,
þessi blessuð þjóðarhnoss, enda ekki átt kost á
neinum handhægum fróðleik um þau. Teljandi
eru þeir ferðalangar sem lagt hafa leið sína inn
fyrir dyr Árnasafns í Kaupmannahöfn, og þótt
sjón sé sögu ríkari þá vænti ég að þeir megi
þó fleira læra af þessari bók heldur en af
stundardvöl í safninu sjálfu.
Höfundur Handritaspjalls hefur verið gæzlu-
maður Árnasafns þvínær þriðjung aldar. Inn-
an við tvítugt tók hann að sýsla við gömul
íslenzk handrit, og þekkir þau nú bezt allra
manna. Og hann þekkir einnig af eigin raun
óvizku okkar hinna sem kópum eins og af-
glapar þegar við komum inn í safnið til hans,
þar sem við eigum von á að sjá korpnaða
kálfsbjóra í háum hlöðum en finnum f þess
stað bundnar bækur sem við fyrstu sýn virð-
ast vera prentaðar á pappír. Fyrir vikið getur
hann cg sett sig gersamlega í spor lesanda. Al-
gengt er að miklum spakvitringum láti ekki að
fjalla um fræði sín við hæfi almúgans, en hér
verður ekki kvartað um það. Hvert atriði er
útlistað frá rótum, svo glöggt og skilmerkilega
að fróðleikurinn rennur inn í mann. En stund-
um getur höfundur ekki stillt sig um að glotta
við tönn að aumlegri fávizku okkar sem bók
hans eigum að lesa, og lætur þá sem allt þurfi
að tyggja í okkur: „Ingimundur komst á Iand
og hét (þ. e. gerði áheit) að bókakista hans
skyldi á land koma.“ „En þau eru .v. (les:
fimm) (h)laup ef maðr höggr til rnanns" o.
s. frv.
En þótt höfundur sé skýrmæltur, þá er efnið
mikið um sig og strembið að koma því fyrir í
sjö arka bók. Því tekur hann til þess bragðs að
smyrja þetta þurrmeti með einkennilegri gam-
ansemi, hrjúfri og nokkuð kuldalegri, sem kunn-
ingjar þekkja vel úr hversdagslegum samræð-
um við hann. Sumum þykir sem þessar skrýtl-
ur eigi illa heima í fræðiriti um svo hátíðlegt
efni, og víst er að ámóta „klausur“ væru tald-
ar innskct ef þær stæðu í handriti einhverrar
fornsögunnar: „Nú eru í þeim flestum hátt á
annað hundrað blöð eða jafnvel fleiri en 200,“
segir um fornar helgibækur, „og hefur þurft
mikil fjós til að standa undir þessu, marga
hnífa blóðuga og margar kýr sorgful!ar.“ „Óvíða
flóa lindir íslenzks máls tærari en í þessari bók
(þ. e. hómilíubókinni), og er sá íslenzkur rit-
höfundur sem ekki hefur þaullesið hana, litlu
betur undir starf sitt búinn en sá prestur sem
enn á ólesna fjallræðuna." (Að sjálfsögðu er
Jóni Helgasyni fullkunnugt að hómilíubókina
befur enginn íslenzkur rithöfundur Iesið utan
sá einn sem það hefur gert samkvæmt fyrir-
mælum Jóns sjálfs, — en í ritum þess manns
hefur lestur hennar að vísu borið ríkulega
ávöxtu.) „Fvrir svo sem 200 árum voru ekki
ncma örfáir Islendingar, ef nokkurir voru, sem
sögðu kvítur og kvalur og kvass. En sá ósómi
hefur síðan farið um landið eins rg eldur í sinu.
Fyrst æddi hann yfir Vesturland og Norður-
land, síðan stökk hann yfir heil héruð og
hremmdi Reykjavík (samkvæmt þeirri ráð-
stöfun forlaganna að í þeim stað skuli jafnan
aðhyllzt sú málvcnja sem sízt sé til eftir-
breytni). Á síðustu áratugum hafa Borgar-
fjarðardalir, Hvalfjarðarströnd, Kjós, og í ann-
an stað Austfirðir, óðum verið að bugast. Nú
gína kjaftarnir beggja vegna um Suðurland, og
skiptir líklega ekki nema fáum áratugum unz
allt landið er gleypt, enda ekki sýnilegt að
neinum detti viðnám í hug.“ „En um leið og
y-hljóðið týnist, hefst gríðarlegur ruglingur og
óvissa hvar setja skuli stafinn y, og mun því
stríði ekki linna fyrr en annaðhvort stafur þessi
cða íslenzka þjóðin fellur í valinn." — En þótt
sumum kunni að þykja slíkt orðbragð bera
vitni um allmikið alvöruleysi, mun sannleikur-
inn sá að höfundur hagar orðum sínum af
ráðnum hug og kemst þangað sem hann ætlar
sér. Gamansemi lians hjálpar lesöndum til að
sigrast á bókinni, sem víða cr þrungin af efni
og seig undir tönn. Þess vegna mun margur
lesa hana spjaldanna á milli sem ella hefði
fleygt henni frá sér að lesnum fáeinum blað-
síðum.
54
DAGSKRÁ