Læknablaðið - 15.02.2001, Blaðsíða 11

FRÆÐIGREINAR / RITSTJÓRNARGREIN
Sigurður
Björnsson
Höfundur er sérfræðingur í
almennum lyflækningum og
lyflækningum krabbameina,
yfirlæknir á blóðsjúkdóma- og
krabbameinslækningadeild
Landspítala Fossvogi og
formaður stjórnar
Krabbameinsfélags íslands.
Að flytja slæmar fréttir
Ein af erfiðari skyldum, sem fylgja læknisstarfinu er
að færa sjúklingum og aðstandendum þeirra slæmar
fréttir. Þá reynir að jafnaði hvað mest á færni manna
í læknisfræði jafnt sem læknislist. Samfara hraðri
þróun í skilningi manna á eðli sjúkdóma, framförum
í greiningu og meðferð og aukinni áherzlu á réttindi
sjúklinga hafa orðið miklar breytingar á viðhorfum
að því er varðar upplýsingamiðlun til sjúklinga.
Umræður um það, hvernig beri að miðla upp-
lýsingum og hvað sjúklingum sé hollt að vita eru
aldagamlar.
í siðareglun bandaríska læknafélagsins (AMA)
frá 1847 segir: „Ekki einungis geta aðgerðir læknis
stytt líf sjúklings heldur einnig orð hans og
framkoma. Það er því heilög skylda að sýna nærgætni
og forðast i hvívetna að draga kjark úr sjúklingi eða
auka angist hans.“ Segja má að læknar hafi nokkuð
fylgt anda þessara fyrirmæla fram á síðustu áratugi og
forðast að bera sjúklingum slæmar fréttir. í könnun,
sem gerð var meðal bandarískra lækna árið 1961 kom
fram að 90% þeirra kváðust reyna að koma sér hjá að
skýra sjúklingum frá að greinzt hefði í þeim
krabbamein. I svipaðri könnun árið 1979 voru
hinsvegar 98% þarlendra lækna fylgjandi því að segja
sjúklingum sannleikann og allir kváðust þeir myndu
vilja vita hið rétta, ef þeir sjálfir greindust með
krabbamein. Einmitt á þessu árabili breyttust viðhorf
jafnt leikra sem lærðra til krabbameins og mönnum
varð ljóst að framfarir í greiningu og meðferð yrðu
hraðari ef hulu dulúðar og hindurvitna yrði ýtt til
hliðar. Áður hafði svipuð þróun átt sér stað varðandi
ýmsa skæða smitsjúkdóma, jafnframt því sem grein-
ingu og lækningu þeirra fleygði fram.
Þessi umræða leiðir hugann að því, hvað teljast
slæmar fréttir á hverjum tíma. Almenn skilgreining á
slæmum fréttum gæti verið sú að þar sé átt við tíðindi,
sem hafa í för með sér vonleysi, ógnun við andlega
eða líkamlega heilsu, líkur á versnandi lífsstíl eða
afkomu eða með einum eða öðrum hætti verulega
skerðingu á valkostum og lífsgæðum. Innan slíkrar
skilgreiningar kann að vera verulegur breytileiki á
því, hvernig frétt um ákveðna sjúkdómsgreiningu
kann að virka á mismunandi einstaklinga. Margar
breytur skipta þar málir svo sem aldur, trúarbrögð,
menntun, reynsla, félagslegar aðstæður og fjölda-
mörg önnur almenn og sérhæfð atriði. Áður en sjúk-
lingi er flutt það sem læknirinn telur vera slæmar
fréttir þarf hann að hafa kynnt sér nokkuð þennan
bakgrunn sjúklingsins og jafnframt að hugleiða,
hvort hann sé rétti læknirinn til að flytja fréttimar.
Heimilislæknir er að jafnaði sá læknir, sem þekkir
sjúklinginn bezt. Hann er hinsvegar sjaldan sá læknir,
sem fyrst fær staðfestingu á krabbameinsgreiningu.
Greiningin kann að hafa komið í ljós með töku
blóðsýnis, vefjasýnis eða stungusýnis, við myndgrein-
ingu, speglun eða í „leitarstöð“ þar sem heilbrigt fólk
er boðað til krabbameinsleitar og svo framvegis.
Þannig er það iðulega læknir, sem ekki þekkir sjúk-
linginn vel, sem fyrstur kemst að greiningunni og þarf
að ræða niðurstöðuna við sjúklinginn. Auðvelt er
hverjum lækni, sem rannsakar sjúkling, að greina
honum frá niðurstöðu ef fréttimar eru góðar:
„Rannsóknin sýnir ekkert afbrigðilegt,“ svo dæminu
sé fylgt áfram. Séu fréttirnar hinsvegar slæmar er að
mörgu að hyggja áður en rætt er við sjúklinginn.
Hvert á að vera innihald samtals læknis og sjúk-
lings? Ekki er nægilegt að einungis sé skýrt frá grein-
ingunni. Læknirinn þarf að vera búinn undir það, sem
næst gerist. Afneitun, reiði, sorg, spurningar um
horfur, meðferðarleiðir og margt annað þarf að
takast á við og gefa sjúklingnum traustvekjandi en
jafnframt hreinskilnar upplýsingar, þannig að von og
trú geti sem fyrst komið í stað ótta og vonleysis.
Allir eru sammála um að miklu máli skipti að
fundinn sé viðeigandi staður til að færa sjúklingum
alvarleg tíðindi þar sem næði sé og friður frá ýmsu því
ónæði, sem fylgir starfi læknis. Þótt sterk tilfinninga-
leg viðbrögð, svo sem grátur og vanstilling, séu
eðlileg viðbrögð við slæmum fréttum er ekki verjandi
að sjúklingar eigi á hættu að aðrir sjúklingar eða
starfsmenn sjúkrahúsa geti fylgzt með slíkum við-
brögðum þeirra, meðan tekist er á við áfall af
válegum tíðindum. Slíkt getur jafnvel markað spor og
valdið biturleika, sem seint gleymist eða ekki.
Sé þess kostur og ef sjúklingurinn gefur samþykki
sitt þá er nú meginregla að ættingjar eða nánir vinir
hans séu viðstaddir þegar rætt er um greiningu
krabbameins, nteðferðaleiðir og horfur.Vitað er að
athygli og eftirtekt einstaklinga, undir miklu andlegu
álagi, er oft verulega skert og því kann margt að fara
fyrir ofan garð og neðan, sem ætlingi eða maki getur
hjálpað til að rifja upp þegar læknirinn er farinn.
Hinsvegar eru mjög mismunandi skoðanir á því,
hvort æskilegt sé að læknirinn sé einn eða fleiri með
honum og hvort stærri hópur skerði einbeitingu og
næði læknis og sjúklings. Umfram allt er nauðsynlegt
að í framhaldi slíks viðtals sé ofið tryggt stuðningsnet
um sjúklinginn svo komast megi hjá einmanaleika og
örvæntingu.
Engum lækni finnst þægilegt að færa sjúklingi
slæmar fréttir, hvort sem um er að ræða fyrstu
greiningu á illskeyttum sjúkdómi eða fréttir um að
Læknablaðið 2001/87 107