Læknablaðið - 15.10.2001, Blaðsíða 75

UMRÆÐA & FRÉTTIR / TÆPITUNGULAUST
Árni
Björnsson
Höfum við gengið til góðs?
í GÆRKVÖLDI HEYRÐI ÉG HANN GUÐMUND ANDRA
Thorsson lesa glefsur úr ævisögu Ingólfs Gíslasonar
læknis, sem var héraðslæknir í ýmsum læknishéruð-
um á árunum 1901-1943, en í sögunni lýsir hann starfi
héraðslæknis á Islandi á fyrri hluta nýliðinnar aldar,
eða fram á fimmta áratuginn. Jafnvel fyrir okkur sem
reyndum það að starfa sem héraðslæknar einum til
tveimur áratugum síðar, eru frásagnir Ingólfs skáld-
skaparkenndar og fyrir unga lækna í dag hljóma þær
sem þjóðsögur. Þá hljóta frásagnir Ingólfs að virka
eins og skáldskapur á almenning, sem kvartar undan
læknastéttinni og mistökum ef ekki næst strax í lækni
eða ef meðferð leiðir ekki til skjóts og öruggs bata.
Læknar fá sektarkennd ef þeir „missa“ sjúkling og
reynt er að hanga í lífinu, löngu eftir að menn vita að
það er einskis virði. Pó okkur kunni að finnast frá-
sögn Ingólfs reyfarakennd á köflum, skulum við hug-
leiða stöðu héraðslæknisins á þeim tíma sem um ræð-
ir. Hann var einn, flestir vegir voru ófærir nema gang-
andi mönnum og hestum, ár voru óbrúaðar, virk lyf,
önnur en verkjalyf, morfín eða ópíum, voru ekki til
og aðgengi að sjúkrahúsum með sérfræðiþjónustu
ekki fyrir hendi. Skurðaðgerðir urðu héraðslæknar
oft að framkvæma í heimahúsum með aðstoð heim-
ilisfólks, án svæfingar eða deyfingar. Eina hjálparstétt
lækna voru ljósmæður og allar konur fæddu heima.
Óþarft er að taka fram að tilgangslaust var að hringja
á sjúkrabfl, hvað þá sjúkraflugvél. Það var ekki endi-
lega víst að sími væri á staðnum.
Sjúkdómarnir sem þessir forverar okkar börðust
við voru oftast sýkingar, ýmist bráðar eða langvar-
andi, fingurmein gat leitt til dauða, ungir sem aldnir
dóu úr lungnabólgu og berklarnir urðu einstakling-
um á öllum aldri að aldurtila. Svo var sullaveikin.
Flestir voru fátækir og laun fyrir læknisverk guldust
seint og illa og það að bjarga mannslífi gat orðið
lækninum slíkt gleðiefni að hann sendi sjúklingnum
vínlögg á glasi í þakklætisskyni fyrir að hafa lifað af
hættulega aðgerð, gerða við frumstæð skilyrði.
Þegar við hugleiðum starfsskilyrði þessara lækna,
hljótum við að undrast og hugleiða hver hvatinn var
til að leggja útá svo þyrnum stráða braut sem læknis-
starfið var á þessum tíma. Ekki var það hagnaðarvon
og tæpast framavon og þó orðstír þeirra sem þóttu
heppnir við lækningar gæti orðið nokkur, þá var sá
orðstír venjulega staðbundinn og jók mönnum
hvorki fé né frama. Sá sem í dag fyndi hjá sér hvöt til
að prófa þetta á eigin skinni, þyrfti að leita að starfs-
vettvangi í einhverju af fátækustu þróunarlöndum, til
dæmis Afganistan, og ákveða að eyða þar allri æv-
inni.
Sú spurning vaknar af því sem hér hefur verið sagt
hvort þeir háskólaborgarar, sem lögðu fyrir sig lækn-
isfræði á þessum tíma, hafi verið haldnir sjálfspynt-
ingarhvöt, það var nefnilega miklu þægilegra að ger-
ast sýslumaður eða prestur. En þó nokkrir yrðu all
háðir Bakkusi, sem varla getur talist óeðlilegt, voru
þó flestir skyldu sinni trúir og mætir borgarar, sem
auk læknisstarfanna voru eftirsóttir til trúnaðarstarfa
í héraði.
Er þá spurningin sem felst í fyrirsögn þessarar
greinar ekki út í hött ef við skoðum stöðuna í dag?
Flestir læknar vinna nú í hópum, vegir með bundnu
slitlagi liggja um landið þvert og endilangt, á flestum
stöðum er aðstaða til að lenda flugvélum, úrval Iyfja
við flestum kvillum er slfkt að það getur verið erfitt
að velja. í vanda er á augabragði hægt að ná síma-
eða tölvusambandi við sjúkrahús til að fá ráð hjá sér-
fræðingi, jafnvel leita ráða út fyrir landsteinana gegn-
um internetið. Flestar konur fæða börn sín á vel bún-
um sjúkrastofnunum. Ekki stendur heldur á að lækn-
ar fái laun sín greidd skilvíslega. Þó menn séu
kannski ekki sammála hve há þau eigi að vera, virð-
ast þau næg til að lifa nokkuð mannsæmandi lífi.
Hvernig má það þá vera að læknar vilja helst ekki
gerast heimilis- eða héraðslæknar? Er það hugsan-
lega vegna breyttra þjóðfélagshátta? Eða liggur það í
breyttu viðhorfi þjóðfélagsþegnanna hvers til annars.
I dag er þeirri kenningu haldið mjög á lofti, að mönn-
um beri fyrst og fremst að hugsa um eigin hag og að
einstaklingurinn skuli hafa sem mest frelsi til orða og
athafna. Samneysla er metin til fárra fiska, en samúð
kostar lítið. Að ríða Jökulsá í jökulhlaupi og jaka-
burði til að bjarga konu úr barnsnauð er einfaldlega
ekki „stfllinn“ í dag. Þó veit ég að í læknastétt eru enn
menn sem tilbúnir eru til að taka persónulega áhættu,
þó sú áhætta sé ekki fólgin í því að hætta lífinu. Það
getur kostað bæði fé og frama að standa fast á sann-
færingu sinni. Óþarft er að rifja það upp hvernig við-
horf almennings til læknastéttarinnar hefur breyst
síðan Ingólfur Gíslason kafaði snjóinn á illfærum
fjallvegum til að vitja sjúklinga, hverra örlög hann
vissi að réðust tæplega fyrir tilstilli hans. Samt kafaði
hann snjóinn.
Flestir sjúkdómanna sem gömlu héraðslæknarnir
börðust við á árum áður, eru horfnir eða orðnir
viðráðanlegir. En það sækja á okkur aðrir sjúkdómar,
sem vissulega voru til, en sem voru huti af því ferli
allra lifandi vera að hrörna og deyja. Það er við þessa
öðruvísi sjúkdóma sem héraðslæknirinn þarf að fást
nú. Héraðslæknar eru nú sem áður að glíma við
hversdagslega kvilla, hugga hér og plástra þar, en um
Læknablaðið 2001/87 839