Skessuhorn - 22.01.2014, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 22. JANÚAR 2014
Kveikja að viðtölum í Skessuhorn
getur verið af ýmsum tilefnum.
Stundum meira að segja út af litlu
eins og lítilli mynd eða jafnvel gam-
alli nótu eða reikningi. Þannig var
það þegar ákveðið var að hitta að
máli Stefán Bjarnason fyrrverandi
yfirlögregluþjón á Akranesi, sem
nú dvelur í hárri elli á hjúkrunar-
og dvalarheimilinu Höfða. Það var
reikningur sem fannst nýlega sem
Stefán kvittaði undir fyrir hönd lög-
reglunnar á Akranesi. Reikningur-
inn sem fannst var í gögnum frá Axel
Sveinbjörnssyni kaupmanni í Axels-
búð á Akranesi. Hann var gerður
vegna eins af mörgum fjáröflunar-
dansleikjum sem haldnir voru í sam-
komuhúsinu Bárunni á sínum tíma
til styrktar byggingu Bjarnalaugar.
„Við fengum engar aukavaktir borg-
aðar á þessum tíma og þarna hef ég
verið að kvitta fyrir gæslunni sem við
tókum að okkur í lögreglunni,“ segir
Stefán. Hann kom til starfa í lögregl-
unni á Akranesi sumarið 1941 um
þær mundir er bygging Bjarnalaugar
hófst en hún var vígð formlega á sjó-
mannadaginn 4. júní 1944. Aðspurð-
ur segist Stefán að sjálfsögðu muna
mjög vel eftir byggingu Bjarnalaug-
ar en komið þar lítið að máli sjálfur.
„Það voru sjómenn og ýmiss félaga-
samtök sem lögðu drjúgt af mörkum
við byggingu laugarinnar. Ég vann
hins vegar ásamt mörgum í sjálf-
boðavinnu við byggingu íþrótta-
hússins við Laugabraut um svipað
leyti, enda var ég mikill áhugamaður
um fimleika og aðrar íþróttir. Með-
an ég dvaldi í Reykjavík um tíma á
unglingsárum æfði ég bæði fimleika
og hnefaleika með KR. Keppti meira
að segja á einu Íslandsmóti í hnefa-
leikum.“
Fæddist og ólst upp fyrir
norðan
Þegar blaðamaður hitti Stefán að
máli á Höfða á dögunum og byrj-
aði að punkta það sem hann hafði að
segja, sagði Stefán strax þegar hann
sá blaðamann beita vinstri hendinni:
„Já þú ert örvhentur eins og ég var.
Jónas Kristjánsson læknir á Sauðár-
króki var fljótur að venja mig af því
þegar ég lá á spítalanum þar í fimm
eða sex vikur þegar ég var sex ára
gamall. Um sumarið var ég í sveit hjá
mæðginum í Sölvanesi fram í Skaga-
firði. Ég smitaðist að taugaveiki af
gömlu konunni á bænum og varð
fárveikur um haustið. Ég var ekkert
orðinn nema skinn og bein. Seinustu
tvær vikurnar á spítalanum náði Jón-
as hitanum úr mér með því að svelta
mig og ég drakk þá 2-3 lítra af vatni
yfir sólarhringinn. Mér var sagt að
fyrstu tvær vikurnar heima meðan
ég var að safna kröftum og komast
á lappir hafi ég hálfskriðið um hús-
ið,“ segir Stefán. Þessi písl sem þá
var fagnaði í síðustu viku 97 ára af-
mæli og er í dag ákaflega sprækt
og lífsglatt gamalmenni að sjá. „Ég
þakka fimleikunum sem ég byrjaði
að stunda ungur hvað ég er í dag.
Ég hef alltaf haldið mér í góðu lík-
amlegu formi og geri mínar æfing-
ar daglega,“ segir Stefán. Hann sýn-
ir blaðamanni æfingarnar, styrktar-
og teygjuæfingar. „Þetta er það sama
sem kettir og hundar gera þegar þeir
vakna, teygja úr sér,“ segir Stefán og
hlær. Hann fæddist á Sauðárkróki
18. janúar 1917. Foreldrar hans voru
fátækt fólk, mikið í vinnumennsku
þegar þeir bjuggu í Skagafirði. Þrjá
bræður átti Stefán og eina hálfsystur.
Þegar Stefán var níu ára flutti fjöl-
skyldan til Siglufjarðar og þá batn-
aði efnahagurinn þótt fátæktin væri
til staðar áfram.
Stóð betur að vígi en
vopnaður maður
Stefán segir að það hafi verið gam-
an að alast upp á Siglufirði. Þá var
oft á sumrin mikið að gera í síld-
inni og mikið fjör, en minna umleik-
is að vetrinum. Íbúatalan margfald-
aðist yfir sumarið þegar síldarflotinn
var á firðinum, en þegar síldin hvarf
fluttu bræðurnir suður. Stefán seg-
ir að þegar hann kom til Siglufjarð-
ar hafi verið þar öflugt íþróttastarf
og fimleikarnir vakið áhuga hans.
Þar voru miklir fimleikaleiðtogar og
seinustu árin sem Stefán var á Siglu-
firði leiddi hann starfið í fimleika-
flokknum. „Ég var ákveðinn í því
þegar ég var strákur að ég ætlaði að
verða lögreglumaður. Ég hafði að-
gang að leikfimisalnum á Siglufirði
fyrir fimleikaæfingarnar. Það nýtti
ég til að æfa sjálfsvarnaríþróttir með
bróður mínum. Ég var búinn að ná
slíkri leikni í sjálfsvörnum, til dæmis
í því að afvopna menn, að mér fannst
ég standa betur að vígi en vopnað-
ur maður. Það sýndi sig stuttu eft-
ir að ég kom til starfa á Akranesi,
eftir að við vorum búnir að fá lög-
reglustöðina. Þá kom maður alveg
inn að skenknum hjá okkur og dró
upp byssu, að sjá skammbyssu. Mig
grunaði að þetta væri leikfangabyssa
en þorði ekki að taka áhættuna þar
sem maðurinn var greinilega und-
ir áhrifum. Ég gekk á móti mannin-
um og þegar ég var kominn nálægt
honum tók ég viðbragð með því að
grípa um þófa þumals og litla fing-
urs, þá opnaðist höndin og vopnið
féll,“ segir Stefán og sýnir að sjálf-
sögðu blaðamanni þetta sjálfsvarnar-
bragð.
Leikurinn skakkaður
í landlegum
Stefán byrjaði í lögreglunni á Siglu-
firði aðeins 20 ára gamall. Fékk þá
undanþágu vegna aldurs, en þurfti
ekki að gangast undir svo mikið sem
námskeið áður en hann hóf störf. Á
Siglufirði var fimm manna lögreglu-
lið en yfir síldarvertíðina og sum-
artímann var bætt við tveimur lög-
reglumönnum. Mikið líf var í síld-
arbænum yfir sumarið, enda þrjú
kaffihús og tvö ballhús í bænum.
Það var ekki óalgengt að lögreglu-
menn lentu í átökum og oft þurfi
að skakka leikinn einkum í landleg-
um þegar fjölmenni og gleðskap-
ur var í bænum. Stefán lenti einu
sinni í því að vera skoraður á hólm
úti fyrir Alþýðuhúsinu. Þar var æð-
istór pollur og enduðu þau átök með
því að Stefán skutlaði þeim sem vildi
reyna sig við lögregluna endilöng-
um í pollinn. Stefán var einn vetur
í Alþýðuskólanum á Laugarvatni.
Annan vetur var hann að læra mat-
reiðslu á Hótel Skjaldbreið í Reykja-
vík, vann þar í níu mánuði fyrir fríu
fæði en þurfti að borga annað. Þá var
hann einn vetur í Samvinnuskólan-
um í Reykjavík. Það var vorið 1941
eftir próf í skólanum sem hann var
blankur í Reykjavík og átti ekki fyr-
ir farinu norður. Fékk þá vinnu við
gerð Reykjavíkurflugvallar sem þá
var unnið að. Stefán var varla byrj-
aður í þeirri vinnu þegar hann fékk
upphringingu frá fyrrum skólafélaga
sínum á Laugarvatni, Sigurði Guð-
mundssyni lögreglumanni á Akra-
nesi, þess efnis að þar væri laust
starf. Stefán sótti um starfið og fékk
það, enda reynslunni ríkari af fjórum
sumrum í lögreglunni á Siglufirði.
Látið renna af mönnum
Stefán segir að þarna hafi hann allt
í einu verið kominn í fast starf sem
hann hafði dreymt um lengi. „Ég
komst hinsvegar fljótt að því að þar
með voru gæðin upptalin. Vinnuað-
staðan var þannig að engin var lög-
regluvarðstofan, engin fangageymsla
og að sjálfsögðu engin bifreið til af-
nota. Við vorum ræstir út hvort
heldur á nóttu sem degi ef eitthvað
bar út af. Við þurftum að bera allan
kostnað af heimasíma þó hann væri
jafnhliða notaður sem vinnusími.
Því fengum við reyndar kippt í lag,
um það bil tveimur árum síðar. Áður
en fangahúsið kom til sögunnar kom
nokkrum sinnum fyrir að við þurft-
um að ganga með drukkna menn um
bæinn á meðan áfengisvíman rann
af þeim. Einu tilviki man ég eftir er
ég þurfti að fjarlægja mann af heim-
ili hans því hann ógnaði heimilisfólki
með drykkjulátum. Ég gekk með
hann í tvo klukkutíma um bæinn
áður en áfengisvíman rann af hon-
um. Á þessum tíma hafði næstum
heyrt til undantekninga að skýrslur
væru lagðar fram um meint afbrot.
Það varð strax að samkomulagi okk-
ar Sigurðar að leggja fram skýrslur,
en mér fannst lögreglustjórinn taka
því heldur fálega er honum fóru að
berast slík blöð um helgar. Hann
kvartaði þó ekki.“
Varð fyrir líkamsárásum
í starfinu
Stefán segir að oft hafi lögreglu-
menn lent í ryskingum. Á Akranesi
voru herlið á stríðsárunum, fyrst
breskt og síðan bandarískt. Hann
segir að lög og reglur hafi ekki verið
virt sem skyldi þegar Bretinn var hér
en ástandið batnaði til muna þeg-
ar Kaninn kom. Stefán segir að að-
stæður fremur fámenns lögregluliðs
hafi oft verið erfiðar. Þegar lögregl-
an varð að skerast í leikinn á þessum
árum, hafi það verið algengt að óvið-
komandi menn réðust að lögreglu
og lögðu sig í framkróka að hindra
handtöku. Þá voru sumir heima-
menn erfiðir viðureignar og í nokkr-
um tilfellum lagði Stefán fram kærur
þar sem hann taldi sig hafa orðið fyr-
ir líkamsárás að yfirlögðu ráði. Þeim
kærum var illa fylgt af lögreglustjóra
og í sumum tilfellum veigruðu menn
sér við að kæra, þar sem þarna áttu
í hlut yfirmenn á bátaflotanum og
réðu yfir góðum skipsrúmum. „Í til-
fellum sem þessum varð ég fyrir al-
varlegum líkamsárásum að minnsta
kosti þrisvar sinnum með ára milli-
bili. Þar voru að verki þrír bræður
og svili þeirra með í eitt skiptið. Þeir
voru allir skipstjórar utan sá síðast
taldi, dugnaðarmenn í starfi en undir
áhrifum áfengis, að mínu mati hálf-
gert gengi,“ segir Stefán. Hann segir
að í eitt skiptið hafi einn bróðurinn
komið aftan að sér og barið í höf-
uðið með kjálka úr sementsigti með
þriggja tommu nöglum í. Þar hafi
farið betur en á horfðist. Hann seg-
ir að oft á tíðum hafi lögreglumenn
þurft að þola harðræði í starfi. Hjá
lögreglunni á Akranesi starfaði hann
til 65 ára aldurs, mörg síðustu árin
sem yfirlögregluþjónn.
Þið munið sjá
eftir þessu
Þótt margar hliðar á starfi lög-
reglunnar tengist málum vand-
ræðamanna og skuggahliðum lífs-
ins komu líka oft upp spaugileg at-
vik. „Einu tilviki man ég eftir þeg-
ar ég var á öðru ári mínu sem lög-
regluþjónn hérna á Akranesi. Haust-
ið 1942 var dansleikur haldinn í Bár-
unni. Þegar dansleikurinn stóð sem
hæst kom þar að maður í vinnu-
sloppi og bað um að fá að fara inn
á dansleikinn undir því yfirskini að
hann þyrfti að ræða við einn gest-
anna. Það var ákveðið að hleypa
honum inn en eftir stutta stund var
hann kominn í áflog. Ég varð að fjar-
lægja manninn úr húsinu. Þegar ég
sleppti honum fyrir utan hrökklað-
ist hann yfir götuna, setti síðan und-
ir sig hausinn eins og hann ætlaði að
renna á mig aftur. Svo snarstoppaði
hann fyrir framan mig, rétti úr sér,
steytti að mér hnefann og sagði: „Þú
skalt vita það Stefán að þú og fleiri
eigið eftir að sjá eftir þessu.“ Hann
strunsaði síðan rakleitt upp göt-
una og úr augsýn. Nokkrum mínút-
um síðar slokknuðu öll ljós, allt raf-
magnið fór af bænum. Þetta var sem
sé einn vaktmanna á Rafstöð Akra-
ness. Ég varð síðan að vekja stöð-
varstjórann til að koma rafmagninu á
aftur.“ Öðru spaugilegu atviki segist
Stefán muna eftir við Báruna. Þá hafi
hann átt þar samskipti við mann sem
einkanlega virtist í nöp við lögreglu-
manninn Stefán Bjarnason. „Þú skalt
ekki sleppa svona,“ sagði maðurinn,
reif út úr sér falskan góm og kastaði
í átt til Stefáns, sem vék sér undan.
Gómurinn lenti í vegg Bárunnar og
brotnaði þar í tvennt. Margir hentu
gaman af þessu atviki.
Þjálfaði í fimleikunum
afreksmenn
Stefán segir að þótt mikil viðbrigði
hafi fylgt því að flytja frá Siglu-
firði til Akraness, hafi hann frá upp-
hafi kunnað vel við sig á Skaga-
num. Þegar hann kom til Akraness
„Ég þakka það fimleikunum hvað ég er“
Spjallað við Stefán Bjarnason fyrrverandi yfirlögregluþjón á Akranesi um langt lífshlaup
Fyrsti fimleikaflokkur ÍA eftir stofnun Íþróttaráðs Akraness. Á myndinni eru frá
vinstri: Stefán Bjarnason sem stofnaði og leiðbeindi hópnum, Lárus Árnason,
Jón Jónsson Reynistað, Ólafur Vilhjálmsson Efstabæ, Ólafur Sigurðsson Tungu,
Halldór Þorsteinsson, Sveinn Guðbjarnarson Ívarshúsum, Sigurður Arnmundsson
og Sigurður Guðmundsson lögregluþjónn. Ljósmyndasafn Akraness / Árni
Böðvarsson.
Stefán Bjarnason hefur verið heimilismaður á Höfða til fjölda ára.
Stefán stjórnar fimleikaflokki á Akranesi á hátíð í tilefni lýðsveldisstofnunar.