Læknablaðið - 15.07.2006, Blaðsíða 7

RITSTJÓRNARGREINAR
Að skima eftir ristilkrabbameini
Hvers vegna, hvernig og hvenær?
Á undanförnum árum hefur víða verið rætt um
ristilkrabbamein þar eð niðurstöður stórra slembi-
rannsókna (1-3) hafa sýnt að unnt er að fækka
dauðsföllum af völdum sjúkdómsins með því að
skima eftir blóði í hægðum. Þá eru vísbendingar
um að ekki skipti máli hvaða leitaraðferð sé beitt
(blóðskimun í hægðum, stutt ristilspeglun, alrist-
ilspeglun eða röntgenmynd af ristli), allar skili
nokkrum árangri, en mismiklum. Margt bendir til
að besta rannsóknin sé alristilspeglun. Sú rannsókn
krefst verulegs undirbúnings, dýrs tækjabúnaðar og
flókins, sérmenntaðra starfskraftra, og góð aðstaða
þarf að vera fyrir hendi. Rannsóknin sem kostar
um 30 þúsund krónur er ekki án fylgikvilla (hol-
götun, blæðing), en alvarlegir fylgikvillar sjaldgæfir
(dauðsföll 0,01-0,03%).
Innan fárra ára er að vænta niðurstaðna úr
slembirannsóknum varðandi stutta ristilspeglun
(sigmoidoscopy). Skoðunin er takmörkuð og all-
nokkur fjöldi meinsemda finnst ofar og hægra
megin í ristlinum (4, 5) og greinist því ekki við
þessa skoðun. Nýjar rannsóknaraðferðir, svo sem
breyttir erfðavísar (DNA) í hægðum og sýndar-
ristilspeglun -(tölvusneiðmynd af ristli) koma ef til
vill að notun við skimun eftir ristilkrabbameini og
forstigum þess í framtíðinni.
Margar þjóðir hafa þegar tekið upp skimun eftir
ristilkrabbameini og greiða fyrir hana. í Finnlandi
er hafin skipulögð skimum fyrir blóði í hægðum
með slembirannsóknarívafi. í Bandaríkjunum
hefur áróðri fyrir skimun verið haldið uppi í mörg
ár. Þátttaka þar hefur aukist, dánartíðni lækkað
svo og nýgengi sjúkdómsins sem ef til vill má rekja
til aukinna skimunaraðgerða.
Á vefsíðu landlæknis eru klínískar leiðbeiningar
um ristilkrabbamein. Þar kemur fram hverja á að
skima eftir krabbameini og hvernig. Fyrir nokkr-
um árum fór fram fræðsluátak fyrir almenning um
ristilkrabbamein, alfarið kostað af einkaaðilum,
um áhættuþætti þess og mögulegar rannsókn-
araðferðir. Tvær þingsályktunartillögur hafa séð
dagsins ljós hér á landi um auknar forvarnir gegn
krabbameinum í meltingarvegi (Árni Ragnar
Árnason heitinn alþingismaður) og um að hefja
skimun eftir ristilkrabbameini (Drífa Hjartardóttir
alþingismaður). Sú síðari var samþykkt á Alþingi
og vísað til heilbrigðisnefndar en hefur ekki verið
afgreidd úr nefndinni af óljósum ástæðum.
Ristilkrabbamein er þriðja algengasta krabba-
meinið hér á landi (115 tilfelli greind á ári) og
önnur algengasta dánarorsök af völdum krabba-
meina (55 dauðsföll á ári). Þrátt fyrir áhuga alþing-
ismanna hefur baráttan gegn sjúkdómnum ekki
skilað sér í forvarnaraðgerðum. Landlæknir hefur
mælt með skimun sem forvörn (6) og áætlar að hún
geti komið í veg fyrir 8-10 dauðsföll árlega.
I þessu tölublaði Læknablaðsins er grein um
samnorræna slembirannsókn á skimun eftir ristil-
krabbameini með alristilspeglun (colonoscopy).
Greinin er áhugaverð og birtist jafnframt í lækna-
blöðum hinna Norðurlandanna (7). Þetta er fram-
tak hóps sem kallar sig NordlCC (Nordic Initiative
on Colorectal Cancer) eða Norrænt framtak um
krabbamein í ristli og endaþarmi og hefur hannað
fjölsetra slembirannsókn á skimun með ristilspegl-
un.
í greininni er bent á að þörf sé frekari rann-
sókna á öðrum og betri leitaraðferðum. Alspeglun
er kjörrannsókn til að greina sjúkdóma í ristli.
Tækjabúnaði hefur fleygt fram á síðustu árum og
nú er hægt að greina örsmárar meinsemdir og taka
sýni til vefjagreiningar. Víða er mælt með alspegl-
un í skimun eftir ristilkrabbameini og forstigum
þess þegar um tilfellaleit (case finding) er að ræða.
Þó skortir vísindalegar upplýsingar um hvers má
vænta við framkvæmd víðtækra skimunaraðgerða
með speglun eins og bent er á í greininni. Það er
skynsamlegt fyrir stjórnmálamenn að veita fé til
skipulagðra slembirannsókna til að sjá hvort slík
skimunaraðferð skilar árangri.
í ljósi fenginnar þekkingar er skynsamlegt að
byrja skipulagða skimun hérlendis með athugun á
blóði í hægðum. Jafnframt er þátttaka í skipulagðri
langtíma slembirannsókn, til að bera saman árang-
ur ristilspeglunar við leit að blóði í hægðum með til-
liti til lækkunar dánartíðni og nýgengi ristilkrabba-
meins, mikilvæg. Hér á landi er mikil þekking og
reynsla af krabbameinsleit sem auðveldar þátttöku
Ásgeir Theodórs
atheodor@simnet. is
Screening for Colon Cancer:
Why-How-When
Director of Medical Affairs
and Chairman of Department
of Gastroenterology,
St. Joseph's Hospital,
Hafnarfjordur, Iceland.
Staff Gastroenterologists,
Department of
Gastroenterology, University
Hospital, Iceland.
Höfundur er sérfræðingur í
meltingarsjúkdómum á St.
Jósefsspítala, 220 Hafnarfirði,
Landspítala við Hringbraut,
101 Reykjavík.
Læknablaðið 2006/92 515