Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2009, Blaðsíða 148

ANTONIO GRAMSCI
orðsins chierico [þ.e. ,,klerkur“] í merkingunni „menntamaður“ - eða „sér-
fræðingur“ - í kirkjulatínu og síðan á mörgum rómönskum málum, ásamt
samsvarandi hugtaki um „leikmann11 [laico] í merkingunni veraldlegur - þ.e.
ekki sérfræðingur) voru ekki laus við baráttu og höft, og þar af leiðandi
urðu til aðrir flokkar, ólíkrar gerðar (sem þarf að rannsaka og skoða á
hlutbundinn hátt), sem voru líklegir til og höfðu möguleika á að breiðast
út með auknum styrk hins miðstýrða valds konungsins uns einvaldsstefnait
kom ffam. Þannig varð til aðall korðans og kuflsins sem naut sinna sér-
stöku forréttinda; lag [ceío] stjórnenda o.s.ffv., vísindamanna, ffæðimanna,
heimspekinga utan klerkastéttar o.s.fftt
Þessir ólíku flokkar hefðbundinna menntamanna búa yfir tilteknum
„hðsanda“ og telja fyrir vikið að þeir séu hluti af órofinni sögulegri ffam-
vindu og að þeir búi yfir sérstökum „hæfileikum“, og korna jafnffamt fram
sem sjálfráðir og sjálfstæðir flokkar andspænis ráðandi þjóðfélagshópi; á
sviði hugmyndaffæði og stjórnmála hefur þetta sjálfsmat rdðtækar afleið-
ingar. (Hæglega má tengja alla heimspekilega hughyggju \dð þessa stöðu
sem félagsheild menntamanna hefur tekið á sig og má skilgreina sem
tjáningu á þeirri félagslegu útópíu sem gerir menntamöimum kleift að
telja sig „óháða“, sjálffáða, gædda eigin sérkennum o.s.ffv. Hins vegar ber
að athuga að sé það svo að Páfinn og háaðall kirkjunnar telji sig tengdari
Kristi og postulunum heldur en þingmönnunum Agnelli og Bemii,7 á það
ekki við til dæmis Gentile og Croce;8 sér í lagi telur Croce sig vera í sterk-
um tengslum við Aristóteles og Platón, en hann leynir því hins vegar ekki
að hann tengist Agnelli og Benni, og það er einmitt í þeirri staðreynd sem
glittir í mikilvægustu einkenni heimspeki Croces.)
(Þessi rannsókn á sögu menntamanna verður ekki af „félagsfræðileg-
um“ meiði, heldur mun hún geta af sér ritgerðaröð um „meimingarsögu11
(Kulturgeschichte) og sögu stjórnmálaffæða. Samt sem áður verður erfitt að
forðast ákveðin sértæk skýringarform sem líkjast þeim „félagsffæðilegu“:
þar af leiðandi verður nauðsynlegt að finna bókmenntaform sem gefur
kost á „ófélagsffæðilegri“ ffamsetningu. Fyrsti hluti rannsóknarinnar gæti
verið aðferðaffæðileg gagnrýni á þau verk sem þegar eru til um mennta-
menn, en þau eru nær öll af félagsffæðilegum toga. Því verður ekki hjá því
komist að taka saman heimildaskrá um viðfangsefhið.)
7 [Giovanni Agnelli (1866-1945) var stofhandi og forstjóri FIAT og A.S. Benni
(1880-1945) var forstjóri efnaverksmiðjunnar Montecatini. - Þýð.]
8 [Benedetto Croce (1866-1952) og Giovanni Gentile (1875-1944) voru áhrifa-
mestir ítalskra heimspekinga á fyrri hluta tuttugustu aldar. - Þýð. ]
146