Vísbending - 12.02.2010, Blaðsíða 2

2 V í s b e n d i n g • 6 . t b l . 2 0 1 0
Slæm staða Grikklands hefur vakið mörgum ugg (og öðrum vonir) um að samstarfið um evruna muni lið-
ast í sundur. Spákaupmenn veðjuðu á það
að evran veiktist gagnvart Bandaríkjadal
og virðist hafa orðið að von sinni, þó að
fallið hafi stöðvast um sinn að minnsta
kosti. Það er vissulega áhyggjuefni þegar
illa gengur í ríkisrekstri og þjóð stend-
ur frammi fyrir erfiðleikum sem virðast
munu endast í mörg ár. Upptaka evru
og þau ströngu efnahagslegu skilyrði sem
fylgdu henni áttu að tryggja efnahagsstöð-
ugleika. Grikkir virðast hins vegar hafa
markvisst og lengi hafa stundað blekking-
ar til þess að komast framhjá skilyrðunum
og fela slóðina.
Lærðu af Enron
Það kom mörgum á óvart á sínum tíma
þegar Grikkir komust inn í Evrópska
myntbandalagið. Þjóðin hefur ekki ver-
ið þekkt fyrir ráðdeild í ríkisfjármálum
og virtist þar litlu skipta hvort hægri
eða vinstri menn voru við stjórnvölinn.
Á þeim tíma virtist sem litið væri svo á,
að þó að Grikkir væru varla tækir inn í
samstarfið nema með mjög góðum vilja,
myndu þeir bæta ráð sitt eftir að þeir
hefðu tekið upp evruna.
Svo reyndist þó alls ekki vera. Strax
árið 2001 vann gríska stjórnin í samvinnu
við bandaríska bankann Goldman Sachs
að lántökum sem féllu utan þess ramma
sem Maastrict-viðmiðin svonefndu leyfðu.
Þetta var gert með því að kalla lánin gjald-
miðlasamninga, en þeir féllu utan þess
sviðs sem eftirlit var haft með.
Aðrir bankar lögðu sitt af mörkum til
þess að geta veitt lán sem eftirlitsmenn
sæju ekki. Samningarnir áttu það sameig-
inlegt að strax voru greiddir út peningar
gegn því að gríska ríkið borgaði síðar. Sem
dæmi má nefna að Grikkir hafa selt frá sér
flugvallargjöld og lottógróða í framtíð-
inni. Þetta voru ekki formleg lán heldur
skuldbindingar sem ekki voru færðar í
bækur. Grikkir voru ekki einir um samn-
inga af þessu tagi. Ítalir munu hafa verið
duglegir við svipaða iðju. Og dæmin finn-
ast víðar.
Auk þessa virðist sem fjárlagahallinn
hafi verið vanreiknaður. Gefið hafði ver-
ið í skyn að hann yrði milli þrjú og fjög-
ur prósent, en þegar upp var staðið nam
hann 12,7%. Hagstofustjórinn var rekinn,
sakaður um að hafa hjálpað til við að fela
raunveruleikann. Hann segist hins vegar
hafa verið undir pólitískum þrýstingi og
að fjármálaráðuneytið hafi beitt afli til
Grikkir og klækir
þess að fegra tölur. Ekki er víst að sú skýr-
ing geri hlut embættismannsins betri, því
að hann átti auðvitað að fara að reglum en
ekki pólitískum skipunum.
Hvað um Ísland?
Fjármálagjörningar Grikkja leiða hugann
að Íslandi. Getur verið að svipaðir gern-
ingar hafi verið gerðir hér á landi? Alþekkt
er að einkafjármögnun framkvæmda á
vegum sveitarfélaga hefur bundið fjár-
magn þeirra um langa framtíð. Íslenskir
bæjarstjórnarmenn þóttust hafa himin
höndum tekið, þegar upp komu hug-
myndir um að einkafyrirtæki gætu reist
íþróttahús og önnur mannvirki fyrir þau
og ekkert þyrfti að borga. Aðeins skulda-
binda bæjarfélagið til þess að leigja húsið
í framtíðinni. Það virtist svo vel boðið að
tilboðinu yrði ekki hafnað. Smám sam-
an hefur það runnið upp fyrir mönnum
að búið er að ráðstafa með þessum hætti
stórum hluta tekna um langa framtíð
og lítið eða ekkert eftir til þess að greiða
þann rekstur sem fyrir var. Þetta er að
hluta skýringin á miklum vanda nokkurra
sveitarfélaga.
Íslendingar hafa það þó fram yfir flestar
Evrópuþjóðir að hér er gott lífeyrissjóða-
kerfi sem byggt hefur verið upp með sparn-
aði. Þar er þegar búið að leggja til hliðar
fyrir stórum hluta lífeyrisskuldbindinga
þjóðarinnar. Hins vegar er sérhver hækkun
á lífeyri almannatrygginga óútfyllt ávísun á
greiðslur um langa framtíð. Það er alls ekki
víst að þjóðin geti staðið undir þeim lof-
orðum öllum og mikilvægt að menn horf-
ist í augu við það strax.
Evrudruslan
Gengi evrunnar hefur lækkað gagnvart
Banda ríkjadal um nokkurra mánaða skeið.
Undanfarna daga hefur mátt rekja lækk-
unina til vantrúar á að lausn finnist á
vanda Grikkja. Til lengri tíma er skýring-
in sú að batamerki virðast sjást fyrr í hag-
kerfinu í Bandaríkjunum en í Evrópu-
löndum. Á meðfylgjandi mynd sést gengi
evrunnar gagnvart dollar frá upphafi. Þar
sést að fyrstu árin veiktist evran um nær
30% m.v. Bandaríkjadal, en síðan hefur
hún styrkst mjög, þó að sveiflur hafi ver-
ið talsverðar. Fall evrunnar í upphafi varð
til þess að íslenskur stjórnmálamaður gaf
henni nafnið sem kemur fram í fyrirsögn
þessa kafla.
Vandi Grikkja, Íra og Spánverja sýn-
ir að ekki dugir að fylgja aðeins hluta
af Maastricht-markmiðunum. Grikkir
sýndu ábyrgðarleysi í ríkisfjármálum. Á
Írlandi og Spáni var verðbólga mun meiri
en markmiðin mæla fyrir um. Sama
vandamál gæti reyndar orðið Dönum að
falli, en þar hefur kostnaður smám sam-
an aukist mun meira en á evrusvæðinu.
Öll dæmin sýna að skilyrðin voru ekki
út í loftið. Evran er metnaðarfull tilraun
til þess að styrkja innri markaðinn, en
heimskreppan hefur leitt í ljós að ekki
voru öll ríkin tilbúin til þess að fylgja
þeim aga sem sameiginlegur gjaldmiðill
krefst. Margir telja að gengisfelling hefði
leyst vanda margra ríkja, en hún er í raun
aðeins tilfærsla á fjármunum. Kjör al-
mennings eru skert með óbeinum hætti
fremur en beinum. Kjör versna, skuldir
hækka og eignir rýrna; allt á einu auga-
bragði.
Þróunin í Grikklandi og víðar bend-
ir til þess, að víða átti stjórnmálamenn
sig alls ekki á því að ríkishalli leiðir til
skulda, sem aftur skerða lífskjör kom-
andi kynslóða. Þetta verða Íslendingar
líka að læra.
Mynd: Gengi evru í Bandaríkjadölum 1999-2010
Heimild: Yahoo! Inc

Mynd: Gengi evru í Bandaríkjadölum 1999-2010

Heimild: Yahoo! Inc