Vísbending - 10.03.2011, Blaðsíða 3

V í s b e n d i n g • 1 0 . t b l . 2 0 1 1 3

framhald á bls. 4
Góðir stjórnarhættir
- ef ekki núna, hvenær?
Enginn vafi leikur á því að eitt-hvað brást í þeim hamförum sem íslenskt viðskiptalíf hefur farið í
gegnum. Engu að síður virðist enginn
vera tilbúinn til að viðurkenna mistök,
nema þá með semingi í orði frekar en á
borði. Stjórnir fyrirtækja geta ekki vikið
sér undan ábyrgð. Margt hefði betur mátt
fara. Íslenskt atvinnulíf er svipur hjá sjón
frá því sem áður var og stjórnun margra
fyrirtækja minnir á rústabjörgun frekar
en uppbyggingu til framtíðar. Engu að
síður hafa orðið ótrúlega litlar breyting-
ar á stjórnarháttum. Þetta hlýtur að vera
áhyggjuefni. Ef eitthvað er, hafa þær litlu
betrumbætur síðustu ára á stjórnarháttum
íslenskra fyrirtækja skolast út með skítugu
baðvatninu. Eftir stendur fátt sem getur
verið leiðarljós í uppbyggingu á íslensku
atvinnulífi. Engu að síður virðist viljinn
til þess að breyta einhverju takmarkaður.
Þegar sakamálin hrannast upp, ráðlausar
rústabjörgunarsveitir leita að sjálfum sér í
von um gæði og frama og stjórnvöld og
forysta viðskiptalífsins eru eins og fána-
beri í aftakaveðri, hlýtur að vakna spurn-
ing um hvort að nú sé ekki rétti tíminn til
þess að gera stórátak í stjórnarháttum ís-
lenskra fyrirtækja. Ef ekki núna, hvenær?
Af hverju rannsóknarsetur?
Í lok árs 2009 var sett á fót Rannsókn-
arsetur í stjórnarháttum við Háskóla Ís-
lands. Þetta var einstaklingsframtak frek-
ar en vilji viðskiptalífsins og stjórnvalda
eins og víðast hvar erlendis. Þrátt fyrir að
flestir sæju, að oft væri þörf en nú væri
nauðsyn að gera eitthvað uppbyggjandi
í stjórnarháttum, var lítill áhugi á því að
leggja eitthvað til málefnisins. Ráðuneyti
hundsuðu bréf og fyrirspurnir seturs-
ins og viðskiptalífið var til í að vera með
í almannatengslamálum, en ekki leggja
krónu í uppbyggingu. Þetta var flott verk-
efni í orði. Rannsóknarsetrið hélt hins
vegar velli með sjálfboðavinnu góðs fólks
sem hefur sett saman áhugaverðar tillögur
um hvernig má hafa áhrif á stjórnarhætti á
Íslandi. Verkefnið er ærið enda er hægt að
skapa miklu meiri verðmæti fyrir fyrirtæki
og samfélagið með góðum stjórnarháttum
en flestir gera sér grein fyrir. Þá er ekki
einungis verið að tala um viðhorf lögfræð-
inga til stjórnarhátta sem varða ábyrgð og
réttlæti heldur uppbyggingu stjórna, sem
móta hlutverk sitt með það að leiðarljósi
að þjóna fyrirtækinu, hluthöfum og öðr-
um hagsmunaaðilum – að hafa tilgang
og skapa verðmæti fyrir fyrirtækið. Þessi
skilningur á stjórnarháttum er sjaldgæfur
hér á landi.
Í raun er skilningur á stjórnarháttum
afar takmarkaður á Íslandi og markast af
reglum um fundarsköp og gömlum hefð-
um frekar en umræðum um góða stjórn-
arhætti. Hlutverk rannsóknarseturs er að
vekja upp slíka umræðu, frekar en að setja
skilyrði, með það að leiðarljósi að gera
stjórnendum og stjórnarmönnum kleift
að nýta stjórnarhætti til þess að efla upp-
byggingu og rekstur fyrirtækja.
Fyrirmyndarfyrirtæki
í stjórnarháttum
Í byrjun árs 2011 var skipulagt verkefni til
þess að vekja athygli á mikilvægi stjórn-
arhátta. Fulltrúar Viðskiptaráðs Íslands,
KPMG og Rannsóknarseturs í stjórn-
arháttum hafa skipulagt hvatningarátak í
því skyni að fá stjórnir fyrirtækja til þess
að hugsa um stjórnarhætti. Ákveðið var
að verðlauna fyrirtæki fyrir góða stjórn-
arhætti frekar en að refsa skussunum.
Rannsóknarsetur í stjórnarháttum hefur
búið til ákveðinn stjórnarháttaramma sem
má nota til þess að skapa umræðu í stjórn-
um fyrirtækja um góða stjórnarhætti.
Þessi rammi felur í sér mat á stjórnarhátt-
um en reynt er að falla ekki í gryfju stofn-
anahugsunar sem gengur út frá því að öll
fyrirtæki séu eins. Til grundvallar á mati
á stjórnarháttum er ritið Leiðbeiningar
um stjórnarhætti fyrirtækja sem gefið er
út af Viðskiptaráði Íslands, Samtökum
atvinnulífsins og Nasdaq OMX Iceland
hf. Til hliðsjónar eru erlendar leiðbein-
ingar og fræðileg umræða um góða stjórn-
arhætti. Fræðileg umræða er mikilvæg
í þessu samhengi enda hafa reglugerða-
menn oft farið fram úr sér hvað varðar
skilning á góðum stjórnarháttum. Fyr-
irtækjum gefst tækifæri til þess að sækja
um að fá viðurkenningu sem „Fyrirmynd-
arfyrirtæki í stjórnarháttum“ (e. Excellence
in Corporate Governance). Í þessu verkefni
er reynt að forðast klassísk eyðufylling-
arverkefnaform sem hafa oft einkennt mat
á stjórnarháttum erlendis. Til þess að fyr-
irtæki geti fengið viðurkenningu sem fyr-
irmyndarfyrirtæki í stjórnarháttum þurfa
þau að útskýra og staðfesta hvernig þau
nálgast stjórnarhætti. Upplýsingar um að-
ferðafræði fyrirmyndarfyrirtækja verða svo
birtar opinberlega. Það gerir öðrum fyr-
irtækjum kleift að sjá hvernig fyrirmynd-
arfyrirtæki nálgast stjórnarhætti og læra af
þeim og nýta eftir því sem við á. Búið er
að skapa víðtæka samstöðu um þetta verk-
efni þar sem Viðskiptaráð Íslands, Samtök
atvinnulífsins, Nasdaq OMX Iceland,
Samtök lífeyrissjóðanna og Rannsókn-
arsetur í stjórnarháttum við Háskóla Ís-
Eyþór Ívar Jónsson
Forstöðumaður Rannsóknarseturs
í stjórnarháttum
Mynd: Stjórnarháttaramminn

Stjórn þarf að ákveða hvert hlutver hennar á að ver ; ætlar hún að leggja áherslu á, t.d.
eftirlit, ráðgjöf og tengslamyndun og/eða stefnumótun og hvernig stjórnin mun vinna með
stjórnendum fyrirtækisins. Verkefni stjórnar ákvarðast að miklu leyti af hlutverki stjórnar og
s ýst um hv ð hún gerir og gerir ekki, um hv ð málefni er rætt, hvers konar ákvarðanir eru
teknar og hvernig aðkoma stjórnar og þátttaka er í einstökum málaflokkum. Skipulag stjórnar
snýst um utanumhald starfshátta stjórnar, tímann sem fer í starfsemi stjórnarinnar, skipulag
f nda, nefndir og hvernig tengsl stjórnar er við st rfsmenn fyrirtækisins annars vegar og
utanaðko andi aðila hins vegar. Starfshættir stjórnar snúast um hvernig stjórnin vinnur,
hvernig málefni eru rannsökuð og rædd, hvernig ákvarðanir eru teknar, hvernig eftirfylgni
ákvarðana er og hvernig upplýsingagjöf er háttað svo dæmi séu tekin. Lokst er það skipun
stjórnar, hverjir eru stjórnarmenn. Þetta er spurning um hæfni stjórnarmanna, samsetningu
stjórnar og nýliðun. Allt eru þetta þættir sem þurfa að vinna saman til þess að stjórnarhættir
geti verið til fyrirmyndar.
Skref í rétta átt
Bættir stjórnarhættir, umræða um þá og fyrirmyndarfyrirtæki í stjórnarháttum tryggja það
vorki að einstök fyrirtæki falli ekki í valinn né koma þeir í veg fyrir einbeittan brotavilja
stjórnarmanna. En þeir eru skref í rétta átt. Fyrsta skref af mörgum til þess að hafa áhrif á það
hvernig hugsað e um s jórnarhætti á Íslandi. Það mun hafa góð áhrif. Hversu mikil áhrif er
óljóst, en að gera ekkert leiðir til einskis. Sagan hefur kennt okkur að það er þörf fyrir umræðu
um stjórnarhætti og að íslensk fyrirtæki h f talsvert svigrúm til þess að bæta sig. Ef ekki
núna, hvenær?