Vísbending - 04.03.2013, Blaðsíða 2

2 V Í S B E N D I N G • 8 T B L 2 0 1 3
vegna þess húsnæðis sem keypt var.
Greiðslubyrði óverðtryggðra lána er
mun hærri, enda er höfuðstóllinn
greiddur hraðar niður. Stór hluti
íslenskra heimila ræður einfaldlega
ekki við þá hækkun greiðslubyrðar
sem nafnvextir bera með sér.
Málið snýst í raun um
afskriftir
Þegar grannt er hlustað virðist sem um-
ræðan um afnám verðtryggingar snúist
mun frekar um niðurfærslu útistandandi
lána en breytt lánaform framtíðar. Hvað
sem fólki finnst um réttmæti slíkrar
niðurfærslu er ljóst að kostnaðurinn vegna
hennar fellur á skattgreiðendur og hér er
um stórar fjárhæðir að tefla. Verðtryggð
fasteignalán heimilanna eru nú um 1.150
milljarðar króna og kostnaðurinn við að
færa höfuðstól verðtryggðra lána aftur til
ársins 2008 gæti verið 350-400 milljarðar
króna. Af þessum lánum eru 57% veitt
af Íbúðalánasjóði með ábyrgð ríkisins
en 15% eru frá lífeyrissjóðum komin.
Almenn niðurfærsla verðtryggðra lána
er því í raun bein tekjufærsla frá þeim
skattgreiðendum og lífeyrisþegum sem
hafa ekki náð að skuldsetja sig nægjanlega
til þess að hljóta slíka leiðréttingu.
Flestir í þessum hópi voru líklega of
ungir (og kannski ófæddir) eða of gamlir
til þess að taka þátt í húsnæðisbólunni
2004-2008 en þurfa samt að borga
kostnaðinn við hana í framtíðinni með
hærri sköttum og/eða lægri lífeyri. Ábyrgð
ríkisins vegna Íbúðalánasjóðs er nú metin
framhald á bls. 4
Að afnema verðtryggingu
Á þessum vetri hefur fátt verið meira um fjallað en afnám verð-tryggingar hérlendis. Við fyrstu
sýn ætti þetta ekki að vera tiltökumál
enda aðrir kostir í boði. Nú bjóða
flestar bankastofnanir fasteignalán
með nafnvöxtum á bilinu 7-8% (eftir
tímalengd vaxta og veðhlutfalli) sem verða
að teljast ágæt kjör í ljósi þess að verðbólga
hefur verið á bilinu 4-5% síðustu misseri.
Raunin er einnig sú að flest lán veitt
eftir árið 2008 hafa verið óverðtryggð.
Verðtrygging útlána hentar bönkunum
heldur ekki sérstaklega vel þar sem þeim
er bannað að verðtryggja innlán, nema
með fimm ára binditíma, og þeir eiga
því erfitt með að tryggja sér verðtryggða
fjármögnun. Aukinheldur eru nær öll
verðtryggð lán með þeim skilmálum að
verðbætur færast á höfuðstólinn og af
þeim sökum skapa verðbólguskellir mikla
hættu á neikvæðri eiginfjármyndun.
Neikvæð veðstaða er versta martröð allra
lánveitenda og bein ávísun á útlánatöp,
einkum eftir að lög um persónulegt
gjaldþrot voru rýmkuð með þeim hætti
að fólk geti hafið nýtt fjárhagslegt líf
tveimur árum eftir að hafa farið í þrot.
Hér eru því hagsmunir lántaka og banka
sameiginlegir og ekki að undra að sumir
bankar hafi jafnvel boðið viðskiptavinum
með verðtryggð lán afslátt af höfuðstól
fyrir að skipta yfir í óverðtryggt.
Það er einnig hægur vandi fyrir
Íbúðalánasjóð að lána út óverðtryggt.
Fjármagnshöftin hafa þrýst niður
vaxtastigi hérlendis og aðstæður eru
nú mjög heppilegar fyrir útgáfu á
skuldabréfum með nafnvöxtum með
ríkisábyrgð. Íbúðalánasjóður ætti því
að geta gefið út óverðtryggð bréf til 20-
30 ára með kjörum sem eru á bilinu
6-7%. Það gerir sjóðnum kleyft að lána
út með föstum nafnvöxtum á bilinu
7-8%. Að þessu gefnu ætti það ekki að
vera mikið tiltökumál að snúa flestöllum
verðtryggðum lánum landsins á breytilega
nafnvexti, líkt og þekktist meðal flestra
annarra Evrópuþjóða, og óþarfi að semja
sérstakar stjórnmályktanir um málið.
Hins vegar hangir mun fleira á spýtunni.
Tveir bögglar
Það eru tveir stórir bögglar sem fylgja
skammrifi í því að afnema verðtryggingu.
1. Núverandi skuldabréf Íbúðalánasjóðs
eru óuppgreiðanleg og á verðtryggðum
vöxtum sem eru mun hærri en
markaðsvextir nú. Það þýðir að ef
lánþegar sjóðsins skipta um lánaform
og fá lægri vexti getur sjóðurinn
ekki greitt upp gömlu skuldabréfin
og gefið út ný nema taka á sig
umtalsvert tap. Þau standa því eftir
með skilmálum um verðtryggingu
og 3,75% raunvöxtum áratugi
fram í tímann. Lánaskipti munu
því valda gífurlegum kostnaði fyrir
Ríkisssjóð. Raunar er Íbúðalánasjóði
hægt og sígandi að blæða út vegna
þessarar uppgreiðsluáhættu, þar sem
æ fleiri lánþegar hafa greitt upp sín
verðtryggðu lán hjá sjóðnum og
valið óverðtryggðra fjármögnun frá
bönkunum í staðinn.
2. Íslensk húsnæðislán eru ekki aðeins
verðtryggð heldur einnig með
jafngreiðsluskilmálum til allt að 40
ára. Samstillt átak þessara skilmála
færir greiðslubyrðina langt fram
í tímann enda hækkar höfuðstóll
lánsins að nafnvirði vegna verðbóta
fyrri hluta lánstímans. Þetta samspil
lánaskilmála er séríslensk uppfinning
og því mega þessi lán með réttu
kallast Íslandslán. Íslandslán urðu
fyrir valinu sem fasteignafjármögnun
hjá mörgum sem ella hefðu ekki
getað staðið undir greiðslubyrði
Ásgeir Jónsson
Hagfræðingur