Vísbending - 09.09.2013, Blaðsíða 1

Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V Í S B E N D I N G • 3 5 T B L 2 0 1 3 1
að tryggja stöðugleika, lægri vexti og litla
verðbólgu.“ Þær væntingar eru svo deyfðar
aftur með setningunni: „Krónan verður
gjaldmiðill Íslendinga um fyrirsjáanlega
framtíð.“ Þar með útilokar ríkisstjórnin
besta tólið til þess að ná stöðugleika. Þetta
vekur athygli í ljósi þess að forsætisráðherra
hefur viljað taka upp norska krónu og
Kanadadal og í landsfundarályktun flokks
fjármálaráðherra segir: „Íslenska krónan
í höftum getur ekki verið framtíðar­
gjaldmiðill þjóðarinnar ef stefnt er að því
að Íslendingar eigi kost á því að taka þátt
í alþjóðlegri samkeppni … Kanna þarf
til þrautar alla möguleika fyrir Ísland í
gjaldmiðla­ og gengismálum, þar með talið
upptöku alþjóðlegrar myntar.“ Báðir for­
menn hafa sveigt af braut.
Síðar segir: „Markvisst þarf að vinna að
því að lækka skuldir ríkissjóðs sem hlutfall
af vergri lands framleiðslu.“ Þetta er ágætt,
en í yfirlýsingunni segir einnig: „Ríkis­
stjórnin heldur þeim möguleika opnum að
stofna sérstakan leiðréttingarsjóð til að ná
mark miðum sínum.“ Ekki er sagt hvernig
fjár magna á slíkan sjóð, en hann verður
væntanlega ekki til þess að lækka skuldir
ríkissjóðs.
Í stefnuyfirlýsingunni stendur:
„Ríkisstjórnin leggur áherslu á að skapa
skilyrði fyrir hagvöxt sem knúinn verður
áfram af auknum útflutningi“. Sérstök
áhersla er lögð á landbúnaðarafurðir:
„Ríkisstjórnin lítur á landbúnað sem
eina af mikilvægustu atvinnugreinum
framtíðarinnar. Vaxandi eftirspurn
eftir mat á heimsvísu skapar íslenskum
landbúnaði sóknarfæri með möguleikum
á aukinni framleiðslu og margbreytilegum
afurðum. Ríkisstjórnin mun gera íslenskum
landbúnaði kleift að nýta þau sóknarfæri
sem greinin stendur frammi fyrir“. Aðferð
ríkisstjórnarinnar hefur verið hætta
viðræðum um fulla aðild að tollabandalagi
Evrópuríkja og útiloka Ísland þannig
frá væntanlegum fríverslunarsamningi
Evrópusambandsins við Bandaríkin.
Ríkisstjórnin vildi „einfalda
skattkerfið, breikka skattstofna, minnka
9. september 2013
35. tölublað
31. árgangur
ISSN 1021­8483
Ríkisstjórnin hefur
nú starfað í 100 daga.
Stendur hún undir
væntingum á þeim tíma?
Íslendingar hafa lent í
miklum hremmingum
með húsnæðislánakerfi
sitt. Er til lausn?
Margir aðhyllast
tekjutengingar á öllum
sviðum. Lítil dæmisaga
segir hvernig farið getur.
Forsætisráðherra segir að
nægt svigrúm sé til þess
að aflétta bæði höftum og
skuldum.
1 32 4
Fyrstu hundrað dagarnir
Stundum er sagt að hveitibrauðsdagar ríkisstjórna séu hundrað. Á þeim tíma séu kjósendur eftirvæntingarfullir
og átti sig á því að stjórnin verði að grípa
til ýmiss konar aðgerða til þess að laga það
sem aflaga fór frá fyrri stjórnum. Áður fyrr
hófst ferill ríkisstjórna yfirleitt á því að þær
gripu til mjög róttækra efnahagsráðstafana
sem fólust í því að skerða kjör almennings
með gengisfellingum og frystingu launa.
Algengt var að með í pakkanum fylgdu
ívilnanir til útgerðar og landbúnaðar
(þær síðarnefndu voru oft klæddar í
búning aukinna niðurgreiðslna sem
ættu að hjálpa almenningi, en voru
auðvitað bara ríkisstyrkur til bænda).
Núverandi ríkisstjórn fylgdu góðar óskir
og væntingar um að myndarlega yrði
tekið á efnahagsmálum. Forráðamenn
stjórnarinnar höfðu uppi góð orð um
það að náið samráð yrði haft við aðila
vinnumarkaðarins, en það var í molum hjá
síðustu ríkisstjórn.
Fyrstu vísbendingar
Heldur dofnuðu vonir manna um framfara­
sinnaða ríkisstjórn þegar stjórnarsáttmálinn
var kynntur á Laugarvatni, nánast með
styttuna af Hriflu­Jónasi milli foringja
stjórnar flokkanna. Forsætisráðherraefnið
sagði líka að ríkisstjórnin myndi „starfa
í anda ungmenna hreyfingarinnar með
ræktun lýðs og lands að leiðarljósi.“ Áhersla
væri á „að halda öllu landinu í byggð
og nýta kosti þess alls.“ Á móti horfði
formaður Sjálfstæðis flokksins til framtíðar
og sagði „Ísland fullt af tækifærum, en að
ef ekki væri rétta andrúms loftið í stjórn
landsins til að nýta þessi tækifæri myndi
Ísland tapa samkeppnis stöðu við aðrar
þjóðir.“ Strax á þessum fyrsta fundi fengu
margir það á tilfinninguna að leiðtogarnir
gengju ekki í takt. Annar væri haldinn
rómantískri fortíðarhyggju meðan hinn
vildi feta sig fram á við.
Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar
voru yfirlýsingar almenns eðlis. Þessi
setning vakti vonir: „Agi og jafnvægi í
ríkis fjármálum gegnir lykilhlutverki við
tekjutengingar og draga úr undanskotum.
… Á kjörtímabilinu verður tryggingagjald
lækkað, lágmarksútsvar afnumið og
tekjuskattskerfið tekið til endurskoðunar.
Neysluskattar verða jafnaðir og einfaldaðir
og vörugjöld endurskoðuð.“ Felld var
niður á sumarþingi væntanleg hækkun á
virðisauka skatti á ferðaþjónustu.
Hæst ber auðvitað aðgerðir til þess að
lækka skuldir heimilanna. Framsóknar­
menn settu fram mjög metnaðarfullar
hug myndir um það efni og nefnt var að
lækkunin yrði um 20% eða 250 til 300
milljarðar króna. Slík tilfærsla myndi
örugglega hafa mikil áhrif á þjóðfélagið
og verða verðbólguhvetjandi. Nú hefur
forsætis ráðherra dregið í land með þá tölu.
Ekki er að efa að nauðsynlegt er að
grynnka á skuldum margra heimila.
Gallinn við tillögur framsóknarmanna og
annarra fyrir kosningar er sá að vandinn var
ekki kortlagður. Vegna dóma Hæsta réttar
um erlend lán og misjafna afgreiðslu banka­
stofnana á vanda lánþega er slík kortlagning
ekki einföld. Einhverjar lána stofnanir munu
á sínum tíma hafa lagt til að tekin yrði upp
svonefnd 90% leið þannig að lán yrðu færð
í 90% af eignum, en ekki 110% eins og
raunin varð. Ótti fyrr verandi ríkisstjórnar
við það að með þessu móti myndi fólk
græða mun hafa valdið því að ekki varð af
þessari útfærslu. Hún hefði hiklaust bætt
vanda þeirra sem verst eru staddir og gefið
þeim von um bata. Í stefnuyfirlýsingunni
segir: „Óvissu um stöðu lántakenda
gagnvart lána stofnunum verður að linna.“
Hún hefur enn ekki minnkað og það veldur
ugg margra. Væntanlegar aðgerðir hræða
aðra.
Efndir og nefndir
Ekki er sanngjarnt að búast við því að
stór kostlegur efnahagsvandi sé leystur á
nokkrum vikum eða mánuðum. Það sem
þó hefur verið gert vekur ekki almenna
hrifningu. Ríkisstjórnin varð vegna galla á
fyrri lögum að setja fram frumvarp sem varð
að lögum um sérstakt veiðigjald. Margir
framhald á bls. 3