Vísbending - 18.11.2013, Blaðsíða 4

4 V Í S B E N D I N G • 4 4 . T B L . 2 0 1 3
Aðrir sálmar
Fyrirbyggjandi aðgerðir
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Benedikt Jóhannesson
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23,105 Rvík.
Sími: 512 7575.
Net fang: visbending@heimur.is.
Prentun: Heimur. Upp lag: 700 eintök.
Öll réttindi áskil in. © Ritið má ekki afrita
án leyfis út gef anda.
framhald af bls. 3 Í Ríkisútvarpinu birtist nýlega þessi frétt: Forsætisráðherra segir stjórnarandstöðuna
svo hræðilega svekkta með úrslit síðustu
þingkosninga að hún sýni ítrekað þá
ósvífni að segja ósatt. Það muni hún
líka gera í umræðum næstu vikna um
skuldaniðurfellingartillögur ríkisstjórnar­
innar. ...
Byrjað yrði að segja ósatt um hvað væri
að kynna. „Ástæða fyrir því að ég fullyrði
þetta er að ég hef séð þetta á undanförnum
mánuðum hjá þessari nýju stjórnarandstöðu
sem er svo hræðilega svekkt yfir niðurstöðum
kosninganna að þau bara geta ekki sætt
sig við raunveruleikann og eru þess vegna
tiltölulega ófeimin, ósvífin jafnvel, við að
segja hreinlega ósatt. Við höfum rekið okkur
á þetta aftur og aftur, eitthvað er fullyrt sem
bara stenst enga skoðun.“
Sigmundur Davíð segir að umræðan
verði afvegaleidd og að reynt verði að dreifa
athyglinni frá kjarna málsins. Engu að síður
sé ekki ástæða til að hafa áhyggjur af þessum
slag, fremur beri að hlakka til. „Vegna þess
að við vitum að boðskapur okkar er réttur,
afstaða okkar er rétt og þetta eru hlutir sem
þurfa að gerast.“
Ráðherrann hafði vart sleppt orðinu
þegar Páll Vilhjálmsson, sem oft leggur
Stak steinum Morgunblaðsins til efni,
skrifaði eftirfarandi pistil á vefinn:
Skuldaumræðan verður hýenuveisla
Ríkisstjórnin mun alltaf tapa á skulda­
leiðréttingarmálinu. Útbýting á peningum
vegna fasteignalána fyrir sex til átta árum
er beinlínis uppskrift að leiðindum, bæði
innbyrðis milli þeirra einstaklinga og hópa
sem eiga að njóta, og hinna sem ekkert fá.
Fólki líður eins og það standi í biðröð
eftir happadrættisvinningi sem þegar er
búið að ákveða hverjir fá. Enginn veit
hvaða reglur giltu þegar vinningshafar voru
dregnir út. En allir vita að tilviljun réð ekki
niðurstöðunni.
Engu að síður eru eflaust margir búnir
að eyða vinningnum fyrirfram, panta
sér hjólhýsi fyrir sumarið, milljón króna
ferðalag eða spjaldtölvur á fjölskylduna.
Óreiðufólkið er ekki það þakklátasta.
Tillögur ríkisstjórnarinnar eru fóður
fyrir soltnar hýenur. Von ríkisstjórnarinnar
er að kjamsið drukkni í aðventuhátíðinni.
bj
þjóðhagfræðirunnans? Axel Leijonhufvud
lýsti nokkrum þeirra í fyrrnefndum
fyrirlestri:
Í fyrsta lagi er í þessum líkönum gert
ráð fyrir hnykkjum, bæði eftirspurnar­
og framboðshnykkjum, en kerfið á ekki
að geta hrunið. Hrun bankakerfis og
greiðslumiðlunar koma ekki fyrir í þessum
líkönum.
Í öðru lagi eru engir fjármagnsmarkaðir
í líkönunum. Mestu máli skiptir hér að
greiðslu fall er útilokað, að lántaki standi
ekki við skuldbindingar sínar.
Í þriðja lagi er ekki tekið tillit til þess að
peninga stefnan geti haft áhrif á skiptingu
framleiðslu þátta á atvinnugreinar.
Peninga stefnan í þessum líkönum getur
ekki valdið ósjálfbærum fasteignabólum
sem geta endað í greiðslufalli verktaka og/
eða kaupenda fasteigna.
Í fjórða lagi eru vextir eina stýritæki
seðlabanka. Með vaxtabreytingum átti
að ná verðbólgumarkmiði, en engin
önnur tæki gátu haft bein áhrif á
skuldsetningu atvinnugreina, heimila og
fjármálastofnana. Ef verðbólga er lág og
vextir sömuleiðis, en skuldir vaxa hratt, er
ekki brugðist við skuldaaukningunni svo
fremi að hún ógni ekki verðstöðugleika.
Í fimmta lagi er framtíðin fyrirséð,
a.m.k. með fyrirframgefinni líkinda­
dreifingu, svo atburðir sem ekki hafa gerst
áður geta aldrei gerst.
Axel benti einnig á að nútíma hagfræði
sá ekki fyrir hætturnar sem sköpuðust
innan fjármálastofnana. Færð voru rök fyrir
því að með því að leyfa viðskiptabönkum
að stunda fjárfestingabankastarfsemi,
eiga viðskipti fyrir eigin reikning, myndi
samkeppni aukast, arðsemi bankanna
verða meiri og mögulegt yrði þá að dreifa
áhættu. Afleiðingin varð sú að í kreppunni
ógnaði tap á fjárfestingabankastarfsemi
bæði viðskiptabankahlutanum og
greiðslukerfum. Viðskiptabankar gátu áður
reitt sig á baktryggingu skattgreiðenda við
áhættusamar fjárfestingar.
Önnur skipulagsbreyting sem jók
áhættu í fjármálakerfinu var hlutafélaga­
væðing fjárfestingabanka (Lehman
Brothers, Bear Sterns og fleiri). Í stað
þess að á bak við hvern banka stæðu
einstaklingar sem bæru fulla ábyrgð á
skuldum hans var ábyrgð þeirra takmörkuð
við hlutafé, sem var einungis lítið brot af
heildar skuldum bankanna. Þetta hafði
í för með sér gríðarlega ávöxtun eigin
fjár í góðæri en gjaldþrot í kreppu þegar
eignaverð lækkaði. Að lokum benti Axel á
að hagfræðingar hafi ekki haft mikið fram
að færa um það hvernig dreifa ætti tapinu
af tjóninu sem varð í bankakreppunni.
Hagfræði gjaldþrota
Í ljósi reynslu Íslendinga síðustu ár er
kannski athyglisverðast að ekki hafi verið
gert ráð fyrir gjaldþrotum í þjóðhags­
líkönum. Forsendan er sú að þegar
einstaklingar taki ákvarðanir um útgjöld
sín í þeirri vissu að þeir muni alltaf
geta staðið í skilum, enda framtíðin
fyrirsjáanleg (e. transversality condition).
Sem betur fer er hagfræðin þó ekki svo
fátæk að hagfræðingar hafi ekki fjallað um
fyrirsjáanleg gjaldþrot. Árið 1993 kom út
ritgerð Georges Akerlofs og Pauls Romers
sem varpar ljósi á ýmislegt sem getur
gerst í aðdraganda bankahruns. Akerlof
og Romer fjalla um það atferli eigenda
að taka meira út úr fyrirtækjunum en
nemur eignarhluta þeirra, það sem þessir
höfundar kalla „looting“ eða „gripdeildir“.
Slíkt þarf ekki að fela í sér lögbrot. Hér
geta eigendur fyrirtækja hagnast á að keyra
þau í þrot, t.d. þegar lélegt reikningshald
og slakt eftirlit gera eigendum kleift að
greiða sér út verðmæti og setja síðan
fyrirtækið í þrot á kostnað lánardrottna og
skattgreiðenda.
„Ábatasöm gjaldþrot“ geta t.d. orðið
þegar hið opinbera hefur gengist í ábyrgð
fyrir skuldbindingum fyrirtækja. Bestu
dæmin um slíkt eru auðvitað bankar
og tryggingafyrirtæki. Lengi hefur
verið viðurkennt í hagfræði að slíkt
fyrirkomulag getur framkallað freistni­
vanda (e. moral hazard) þegar eigendur
taka mikla áhættu, vitandi að ef vel
gengur fá þeir ábatann, en ef illa fari
greiða skattgreiðendur tjónið. Þetta er
talin meginástæða þess að þeir sem sækjast
mest eftir eignarhaldi á bönkum eru
yfirleitt áhættusæknir einstaklingar.
Í útlánum banka skapast sambærilegt
freistni vandamál þegar fjárfestar með
áhættu sömustu viðskiptahugmyndirnar
eru tilbúnir að greiða hæstu vextina.
Því er mjög hættulegt fyrir samfélagið
ef áhættusamir eigendur banka taka lán
hjá eigin banka og setja þannig skatt­
greiðendur í hættu. Fjármálaeftirlit er
því nauðsynlegt. En þeir Akerlof og
Romer ganga lengra og lýsa því hvernig
eigendur fjármálafyrirtækja geta viljandi
sett fyrirtæki í þrot og náð þannig með
miklum hagnaði.
Framhald í 45. tbl.
Heimild:
1 Hádegisfyrirlestur á ráðstefnu Center on
Capitalism and Society við Columbia háskóla í New
York (Rethinking the State, After Keynesianism and
Corporatism), 7. desember 2012.