Þjóðlíf - 01.08.1987, Blaðsíða 58

LISTIR
Erástineinsoghafið?
Ein forvitnislegasta
íslenska bókin lengi
EINS OG HAFIÐ eftir Fríðu Á. Sigurðardótt-
ur gerist á einu sumri í litlu sjávarplássi. Sögu-
hetjur eru margar og búa allar í sex íbúðum í
sama húsi. Húsið er gamalt og niðurnítt og á
sér sögu og sál. Á daginn er það ljótasta húsið í
bænum og menn bíða þess að slíkur smána-
blettur verði rifínn. Á kvöldin breytir það um
svip og trónir eins og ævintýrahöll yfir bænum.
Saga hússins er ýmist hugljúf ástarsaga um
riddarann sem byggði það handa fegurstu
stúlkunni í tjórðungnum, sem sprakk af harmi í
húsinu þegar hún beið hans, eða saga af
óáreiðanlegum ævintýramanni sem stakk
stúlkuna sína af og giftist fyrir sunnan, kom svo
aftur til elskunnar sinnar og drap hana og elsk-
huga hennar. Saga næturinnar og saga dagsins,
enginn þekkir hana gjörla.
í nútímanum ræður ástin enn ríkjum í hús-
inu. í raun eru það fjögur öfl sem ráða í sög-
unni: ástin, vínandinn, hafið og guð, í þessari
röð. Ástarþríhyrningurinn er ekki einn, þeir
eru margir og fæstir fá að njóta þeirra sem þeir
elska.
Svana gengur fram af bæjarbúum með því
að halda við giftan mann sem hefur margsvikið
hana. Saga hennar er að mestu leyti séð frá
sjónarhóli dóttur hennar, Gullýar. Með þeim
hætti er skyggnst inn í hugarheim stúlku á
gelgjuskeiði sem er í senn að uppgötva nýjar
kenndir og þarf að horfast í augu við alvöru
lífsins. Hún er ein með sínum hugsunum og
það sem hún veit um móður sína heyrir hún á
nóttunni þótt henni sé það þvert um geð. Sam-
bandið milli móður og dóttur er tilfinninga-
snautt. Móðirin er eins og ennþá á gelgjuskeiði
og hugsar eingöngu um ástina stóru í lífi sínu.
Steini sem einnig býr í húsinu stjórnast einn-
ig af ástinni miklu. Hann gleymir ekki æsku-
ástinni, Svönu, og engin önnur kona kemur til
greina í lífi hans. Hann fær hana ekki og í
augum Gullýar er hann bara asnalegur. Hún
kemst að því að hún er dóttir Ágústs þegar
Steini og Svana rífast eina nóttina og við þær
fréttir kastar hún upp, hennar eina leið til að
láta í ljós þær tilfinningar sem henni búa í
brjósti. Því þótt söguhetjurnar stjómist af til-
finningum á maður ekki að láta þær í ljós.
Steini talár eingöngu við Svönu þegar hann er
undir áhrifum víns og á tímabili er eins og
Bakkus ætli að taka af honum öll völd. Hann
fer á fylliríistúr með prestinum sem er í guð-
fræðilegri krísu, efast um guð og leitar á náðir
vínguðsins.
Kristín litla systir Svönu er á vaidi ástarinnar
í fyrsta sinn. Hún elskar læknastúdentinn
Skúla sem elskar hana og vill giftast henni.
Leifi, Þorleifur Oddfríðarson í kjallaranum,
elskar Kristínu líka en fær hana ekki. Kristín á í
sálarstríði vegna þess að hún vill halda námi
sínu áfram fyrir norðan og skoða síðan heim-
inn. Á daginn er hún ákveðin í að halda sínu
striki en næturnar gera henni grikk og þá er
hún ákveðin í að fara með Skúla sínunt suður.
Hún hefur engan til að tala við um hugarang-
ur sitt frekar en Gullý. Kaflinn þar sem Svana
situr og saumar og Kristínu langar til að tala
við hana um hugsanir sínar lýsir vel hvað gerist
þegar tvær manneskjur geta ekki talað saman.
Kristín er reið vegna einsemdar sinnar og hún
beinir athyglinni að flugu sem suðar í gluggan-
um og Lieinir reiði sinni að henni. Guð hefur
heimsótt hana óvænt um nóttina á balli þegar
Leifi og fleiri hafa barið Skúla í rot. Hún kem-
ur sjálfri sér á óvart þegar hún ákallar guð hvað
eftir annað og þetta langar hana til að tala um.
í stað þess hlær hún þegar móðir hennar kem-
ur í gættina og spyr hana hvort hún vilji koma
með sér í kirkju. Hún sér eftir hlátrinum en fær
sig ekki til að tala við móður sína.
Svana situr og saumar ánægð með sína ást
og sitt líf og segir að allt fólk sé eins alls staðar
og það skipti ekki máli hvar maður sé. Kristín
eyðir nóttunum í ástarhamingju og dögunum í
reiði sinni í íýstihúsinu.
Odda í kjallaranum og sonur hennar Leifí
eiga sér leyndarmál. Hún hefur ekki sagt nein-
um nema syni sínum um faðemi hans. Hann
launar henni trúnaðinn með því að yfirgefa
hana og um leið ástina stóru og finnur pabba
sinn fyrir sunnan og sest þar að. Odda þekkir
ástina og veit að hún breytir fólki og að við
hana verður ekki ráðið.
í húsinu búa einnig Petra og Beggi. Þau hafa
misst son sinn í sjóinn og Petra kennir ein-
göngu áfenginu um. Hún hefur gert það að
ævistarfi að halda manni sínum frá þessum
voðadrykk með þeim árangri að hann dettur í
það um hverja helgi. Petra er bitur og langræk-
in og fyrirgefur ekki systur sinni að hafa farið
suður í ástandið og gifst til Ameríku og gifst
þrisvar í þokkabót.
Saga Ingunnar systur Petru lætur lítið yfir
sér í bókinni en mér finnst hún mikilvægur
þáttur til þess að skýra þorpslífið. Hún er lífs-
glöð og fer sínu fram. Hún lætur ekki al-
menningsálitið hafa áhrif á sig enda hefur hún
verið í burtu í þrjátíu ár. Hún á sér sögu sem
enginn þekkir eða kærir sig um að þekkja. Það
sem fólkið talar um er ástandið og svik. í þeim
systrum er hægt að sjá hvaða máli afstaða fólks
skiptir í lífi þess. Petra lætur ógæfuna stjóma
sér og er dómhörð og þrjósk. Biturleiki hennar
kentur í veg fyrir að hún geti notið lífsins. Systir
hennar sem hefur greinilega orðið fyrir
skakkaföllum í lífinu heldur áfram að lifa og
njóta þess að vera til.
Það sem er athyglisvert í sögu hinna ást-
föngnu persóna er skilyrðislaus uppgjöf fyrir
þessu mikla fyrirbæri. Ekkert þeirra reynir að
stjórna rás atburða ef frá er talinn Leifi, sem
hefur sig á brott. Steini ætlar að íyrirfara sér í
fylliríi og Svana verður sinnulaus þegar Ágúst
velur eiginkonuna. Svana talar um ástina eins
og eitthvert afl sem hún ræður ekki við og
upphefur hana og gerir óskiljanlega, hún er
ábyrgðalaus í öllum sínum gerðum.
Guð hefur ekki mikil áhrif í þessu þorpi-
Fáir fara í kirkju og presturinn efast um tilvist
guðs og tilgang sinn í þessu guðlausa þorpi þar
sem veður og sjór em mikilvægasta umræðu-
efnið. En einn maður í húsinu hefur hugsað sér
að frelsa heiminn. Uppfinningamaðurinn
Kjartan hefur einsett sér að búa til tölvu sem
talar guðs orð og frelsar þar með mannkynið.
Tölvan heitir Karítas sem þýðir ást og hann
lætur stjómast af ást sinni á guði. Tilvitnanir
hans í biblíuna fara í taugarnar á Steina sem
afneitarölluguðatali. Kjartan hefurþau áhrifá
ungdóminn að þeir stela fyrir hann rafmagns-
tækjum í Karítas. Það eru einu beinu áhrifin
sem honum tekst að hafa á umhverfi sitt áður
en hann er fluttur suður á geðveikrahæli.
Hafið er ekki neins staðar í forgrunni 1
bókinni heldur niðar undiraldan. Það er hafið
sem stjómar afkomu fólksins og ástin stjómar
tilfinningalífi þess. Stíll bókarinnar minnir á
hafið. Tengingar milli atriða eru lík kvikmynd.
Senur eru stuttar og skiptingar byggjast á efni.
Atburðarrásin er hröð en hægist um miðbik
bókarinnar sem er eins og undiraldan sem n's
svo hæst þegar ástarsambönd leysast upp*
Steini ætlar að fyrirfara sér, Gullý verður vitm
að misþyrmingu, Karítas brennur til ösku.
Leifi fer suður og allir íbúar hússins fá upp'
sagnarbréf frá eigandanum.
Eins og hafið er ein forvitnilegasta bók sem
hefur komið út lengi. Hún er rammíslensk og
lýsir fólki sem maður kannast við. Stíllinn er
magnaður og margslunginn. Fríða A-
Sigurðardóttir hefur sýnt fram á með þessan
bók að hægt er að segja margar sögur í einu-
Hún tengir sögu hvers manns í húsinu en sýmr
líka hvemig hver manneskja er ein í sínu til'
finningalífi.
• Ragnheiður Oladóttir
METSÖLULISTI ÞJÓÐLÍFS
Bækur á eriendum málum
Bækur á íslensku
1. Myrkraverk. Margit Sandemo.
Prenthúsið.
2. Ég tek Manhattan. Judith Krant/.
Regnbogabækur.
3. íslensk flóra. Iðunn.
4. Tómas Jónsson metsölubók.
Guðbergur Bergsson. Forlagið.
5. Martröð. Margit Sandemo. Prenthúsið.
6. Fuglar íslands. Hjálmar Bárðarson.
7. Gikkur. Regnbogabækur.
1. Fatherhood. Bill Cosby.
2. A Perfect Spy. John LeCarré.
3. Red Storm RLsing. Tom Clancy.
4. Ransom. Jan Mclnerey.
5. The Mackson Spies. John Trenhaile,
6. A Taste for Death. P.J. James.
7. The Garden of Eden. Hemingway.