Franskir dagar - 01.07.2015, Blaðsíða 8

Texti: Gunnar Þorsteinn Halldórsson
Myndir: Albert Eiríksson
Frðjxskip ckgdJ3 ® [esjo\ir>s frajxjdis

<2)jÓ Vpf
Maður hét Sigmar, bóndi í Dölum, Magnússon -
og allir fiillorðnir Fáskrúðsfirðingar muna. Hann
var mætur maður, sjálfmenntaður, vel menntaður
og hafsjór af fróðleik - fæddur árið 1922.
Þegar undirritaður og eiginkona, Edda Péturs-
dóttir, eignuðust Sjólyst árið 1989, fróðleiksþyrst
um sögu hússins, ráðlögðu nokkrir bæjarbúar að
leitað skyldi til Sigmars. Það var og gert. Hann
brást afar vel við - notaði eigin þekkingu sína
ásamt kirkjubókum og öðrum heimildum til
að skrifa á nokkra pappírssnepla sögu hússins
og íbúaskrá. Sneplana fengum við frá honum
kvöld eitt þegar næstsíðasti þáttur af Matador
var frumsýndur á Islandi - ég gleymi því aldrei
vegna þess að ég varð að hendast inn í Dali á til-
settum tíma til að ná í söguna og missti af þætt-
inum! En frá Sigmari eru komnar margar þær
staðreyndir sem hér birtast. Þökk sé honum og
blessuð minning hans.
Sjólyst var reist árið 1884 og er því elsta varðveitta
hús á Fáskrúðsfirði. Hana byggði Carl Andreas
Tulinius, konsúfi Frakka, og hafði fyrir verslun -
útibú frá öðrum verslunum sem hann rak. Þar sem
nú er bærinn Búðir var á þeim tíma ekki einu sinni
bæjarbragur, varla að kalla mætti þorp, heldur bara
örfáir sveitabæir. Verslunin gekk samt það vel að
þremur árum síðar stækkaði kaupmaðurinn við
sig og flutti sína búð. Upp frá því varð Sjólyst að
íbúðarhúsnæði og hýsti tvær fjölskyldur í marga
áratugi, hvora á sinni hæð - önnur bjó þröngt
undir súðinni. Þegar þrengst var áttu heima tólf
manns undir hinu litla þaki.
Þetta er bjálkahús. Rétt einsog franski spítalinn
var það byggt úr norskum viði, hannað og smíðað
þarlendis - hver einasti bjálki merktur og allir
fluttir yfir höfin blá, settir upp í fjöruborði á
þessum afskekkta stað í réttri númeraröð,grindin
klædd og þakið tjargað. Og hlaut nafnið Sjó/yst,
með ypsiloni. Það er í raun dönskusletta; komið
af Se/yst. Nokkur önnur hús sem standa við sjó
á íslandi bera þetta nafn - enda danskir tímar þá
og engin skömm af slettunni þótt húsið mundi
bera jafn vel einfalt i, svo listavel sem fjörðurinn
er gerður! En nokkru síðar var byggt annað hús
næst utanvið og hlaut nafnið Rúst. Sú er skýringin
á því að Sjólyst var lengi kölluð Gamla Rúst.
Saga Sjólystar er ekki bara merkileg vegna aldurs
hennar og upphafs heldur líka vegna merkra
manna sem þar hafa búið. Einn eigandi og íbúi
var til dæmis Jón Finnbogason, ættfaðir margra
Fáskrúðsfirðinga. Hann er þekktur fyrir sam-
skipti sín við franska skútusjómenn og var eini
maður staðarins þá sem gat talað tungu hinna
8
erlendu sjómanna og var túlkur þeirra gagnvart
heimamönnum.
Annar frægur maður bjó þar um tíma barn að
aldri, fóstursonur móðursystur sinnar og eigin-
manns hennar sem þá áttu húsið - það var sjálfur
Gunnlaugur Scheving listmálari. Vel má vera að
einhverjar af hinum rómuðu beljumyndum hans
eigi kveikju í æskuminningum frá staðnum.
Þótt tengja megi Sjólyst ýmsum þekktum nöfnum
er hitt ekki síður söguvert að þar hefiir lengstum
búið alþýðufólk sem endurspeglar í störfiim sínum
og tilveru íslenskan raunveruleik gamalla tíma,
sjávarsókn og landbúnað einsog var. Neðan við
húsið stendur ein elsta bátanaust sem varðveist
hefur á Austfjörðum. Undir viðbyggingunni að
innanverðu, sem upphaflega var hlaða, höfðu íbúar
fjárhús og hýstu nokkrar kindur við lofthæð sem
náði rétt rúmum metra. Innan við húsið
stóð fjós sem rýmdi eina kú. Tún sem
gáfu hey búfénaði voru í fjallshlíðum
víðsfjarri.
Á tuttugustu öld bjuggu lengst í húsinu
systkinin Bjarni og Helga Kristjáns-
börn. Þau framfleyttu sér einmitt af
gæðum lands og sjávar - og því sem var
tilfallandi til lífsviðurværis. Bjarni reri
til fiskjar, heyjaði fyrir kindur og kú - og
sinnti öðrum búverkum. Helga sá um
heimilið, þvoði þvotta fyrir aðrar fjöl-
skyldur og sá um hænsin sem þau héldu.
Hún eignaðist dótturina Sigurbjörgu
Bergkvistsdóttur sem nú er komin á efri
ár og ætti að vera gerð að heiðursborg-
ara Fáskrúðsfjarðar. Sigurbjörg kvæntist Gunnari
Jónassyni heitnum, öðrum heiðursmanni sem ól
allan sinn aldur í plássinu - en svo vill til að for-
eldrar hans bjuggu um tíma á efri hæðinni í þessu
sama húsi, undir súðinni. Sigurbjörg og Gunnar
héldu húsinu í sinni umsjón og gættu þess að
halda því við allt þar til þau afsöluðu því okkur
Eddu. Þeim hjónum má líka þakka, að annað
sögufrægt hús á Búðum við Fáskrúðsfjörð hefur
varðveist óskemmt og fallegt - hið upprunalega
franska sjúkraskýli sem nú á sér nýfæddan tvíbura
aðeins utar í firðinum.
Saga franskra á Fáskrúðsfirði teygir sig víða um
plássið. Saga fólksins sem þar hefur búið blasir
sem betur fer víða við, ekki bara í húsum heldur
kemur hún líka fram í minningum fólks sem segir
frá sögu sinni - frá einni kynslóð til annarrar.
Edda i Sjólyst.