Neytendablaðið - 01.11.2009, Blaðsíða 13

Jóhannes Gunnarsson
forma›ur Neytendasamtakanna
Ábyrgar lánveitingar,
raunhæft greiðslumat
Undanfarin ár hafa Neytendasamtökin barist fyrir því að lánveit-
endur viðhafi ábyrgar lánveitingar sem byggjast á raunhæfu
greiðslumati. Þegar samtökin hófu þessa baráttu fannst mörgum
að hér væri um óþarfa forsjárhyggju að ræða og þá ekki síst þeim
sem fengið höfðu annað hvort synjun á lánveitingu sinni eða minni
fyrirgreiðslu en þeir höfðu vænst. Í málflutningi sínum hafa Neyt-
endasamtökin hins vegar lagt áherslu á að það væri engum greiði
gerður að fá lán umfram greiðslugetu heldur væri slíkt eingöngu
ávísun á greiðsluerfiðleika síðar meir. Einnig var hluti af þessari
baráttu háður til að losna sem mest við ábyrgðarmannakerfið
sem var miklu algengara hér á landi en í nágrannalöndum okkar.
Það hefur verið og er skoðun Neytendasamtakanna að lána eigi á
grundvelli fjárhagsstöðu viðkomandi lántaka, en ekki eigi að notast
við þriðja aðila sem gengst í sjálfskuldarábyrgð nema í undan-
tekningartilvikum. Á þetta sjónarmið hafa í raun allir aðilar fallist
núna.
Seinni hluta októbermánaðar sendu Neytendasamtökin erindi til til
Gylfa Magnússonar efnahags- og viðskiptaráðherra þar sem lögð
var áhersla á að raunhæft greiðslumat lægi fyrir þegar mat væri
lagt á hvort lána ætti viðkomandi aðila. Bent var á í bréfinu að
„greiðsluörðugleikar heimilanna skrifast ekki eingöngu á gengisfall
íslensku krónunnar eða vaxandi verðbólgu og atvinnuleysi, heldur
einnig það að framboð af lánsfé var of mikið. Lánsfjárhæðir voru
því oft í engu samræmi við greiðslugetu og framfærslukostnað
lántaka.” Einnig að gera megi ráð fyrir því að hefði lánveitendum
verið gert skylt að framkvæma raunhæft greiðslumat væru færri
heimili í greiðsluvanda heldur en nú er. Loks var bent á að þetta
væri ekki séríslenskt fyrirbrigði og bent á hugmyndir sem breska
fjármálaeftirlitið hefur til skoðunar sem snúa að því að herða mjög
reglur um ábyrgar lánveitingar og framkvæmd greiðslumats.
Einu ákvæðin í íslenskum lögum um greiðslumat er að finna í
lögum um húsnæðismál og í lögum um ábyrgðarmenn. Í fyrrnefndu
lögunum er að finna ákvæði um að Íbúðalánasjóði sé heimilt að
synja umsækjanda um lánveitingu uppfylli hann ekki skilyrði
viðmiðunarreglna sjóðsins um greiðslugetu. Í síðarnefndu lögunum
er sú skylda lögð á lánveitendur að greiðslumeta lántakanda þegar
annar einstaklingur gengst í ábyrgð til tryggingar á greiðslu láns. Í
þessum lögum er einnig heimild fyrir efnahags- og viðskiptaráðherra
að setja reglugerð um framkvæmd greiðslumats en ráðherra hefur
ekki nýtt sér þá heimild. Það er mat Neytendasamtakanna að full
þörf sé á að slík reglugerð verði sett, enda vandséð hvernig lánveit-
endur geti ella uppfyllt skyldur sínar sem kveðið er á um í þessum
lögum.
Hvergi er í lögum að finna ákvæði um hvernig greiðslumat
skuli framkvæmt. Eini neyslustaðallinn sem er til um þetta eru
neysluviðmið Ráðgjafarstofu um fjármál heimilanna. Því miður
er það svo að þar er miðað við mjög lágar tölur hvað varðar
framfærslukostnað heimilis. Tölurnar eru raunar það lágar að
margir hafa nefnt það „sultarneyslu”, enda eru þau viðmið sniðin
að fólki í verulegum fjárhagsörðugleikum. Hér er svo naumt
skammtað varðandi framfærslu að það kallar á vandamál hjá
viðkomandi síðar meir. Því skortir sárlega reglur um greiðslumat,
bæði varðandi skyldu lánveitenda til að framkvæma greiðslumat
og eins hvernig framkvæma eigi slíkt greiðslumat og hvað leggja
beri þar til grundvallar.
Stjórn Neytendasamtakanna sendi frá sér svohljóðandi ályktun í
maímánuði sl.: „Neytendasamtökin hafa lengi barist fyrir því að
komið verði upp neyslustaðli sem byggist á raunhæfri viðmiðunar-
neyslu. Slíkur staðall er nauðsynlegur til að meta greiðslugetu
heimila. Neytendasamtökin vilja að þegar verði komið upp slíkum
staðli hér á landi eins og annars staðar á Norðurlöndum og raunar
víðar. Raunhæft greiðslumat þarf að byggjast á slíkum staðli og
miðast við verðbólguspá viðkomandi fjármálafyrirtækis en ekki
við verðbólgumarkmið Seðlabankans. Án þess verður ekki hægt að
koma á ábyrgum lánveitingum, sem hlýtur að vera eitt helsta mark-
miðið á fjármálasviði eftir reynslu síðustu mánaða og missera.“
Það er jafnframt krafa Neytendasamtakanna að þegar slíkar reglur
hafa verið settar beri lánveitendur ekki síður ábyrgð en lántakar
geti lántaki ekki staðið við sitt og ef greiðslumat hefur ekki verið
framkvæmt á ábyrgan hátt. Í því uppbyggingarstarfi sem nú er
framundan í íslensku samfélagi eftir hrunið skiptir miklu að koma
á ábyrgum lánveitingum og raunhæfu greiðslumati. Þetta verða
stjórnvöld að tryggja með setningu laga sé það nauðsynlegt.
Neytendasamtökin lýsa sig reiðubúin til samstarfs við stjórnvöld til
að tryggja að þessum markmiðum verði náð.
1 NEYTENDABLA‹I‹ 4. TBL. 2009