Neytendablaðið - 01.12.2008, Blaðsíða 22

Því er oft haldið fram að hinn svo kallaði
litli maður sé best verndaður í Evrópu og
þá sérstaklega á Norðurlöndunum. Það
er líka ímynd sumra að í Bandaríkjunum
ríki frumskógarlögmál og að neytendur
þurfi alltaf að vera á varðbergi. Ég bjó í
Bandaríkjunum í þrjátíu ár og mig langar
að koma á jafnvægi í umræðunni og lýsa
ástandi neytendamála í Bandaríkjunum.
Auðvelt að skipta
Ég hef oft komið heim frá búðinni í
Bandaríkjunum og áttað mig á því að
eitthvað sem ég keypti passar í raun ekki, er
gallað, eða bara að ég gerði mistök með því
að kaupa það. Þá er mjög auðvelt að fara
aftur í búðina og fá vöruna endurgreidda
eða skipta henni. Auðvitað má maður ekki
koma með hálftómt blekhylki eða notaðar
brækur, en það er venjulega nóg að hafa
skipt um skoðun – það þarf ekki að færa
ítarleg rök fyrir því að vilja skipta eða sitja
undir ýmsum misþægilegum spurningum.
Þó að sumar íslenskar búðir hafi tekið upp
frekar bandaríska stefnu hafa flestar þeirra
mjög stífar reglur. Ekki alls fyrir löngu
keypti ég prentara í Reykjavík sem reyndist
strax vera gallaður (það var ekki einu sinni
hægt að kveikja á honum). Ég fór tafarlaust
aftur í búðina, en þar neitaði starfsfólkið að
taka við prentaranum og endurgreiða mér.
Mér var sagt að ég þyrfti að gera mér ferð
til umboðsmanns framleiðandans á Íslandi
og láta meta ástand tækisins. Ég kvartaði
hástöfum og neyddi starfsfólkið til að
horfa á meðan ég sýndi því að prentarinn
fór ekki í gang. Ég fékk loksins peninginn
minn aftur, en ekki án þess að á mig
væri horft sem hallærislegan nöldrara. Í
Bandaríkjunum hefði málið líklega verið
afgreitt strax og fyrirhafnarlaust.
Póstverslun
Annað sem einkennir Bandaríkin er
póstverslun. Þrátt fyrir að búa á afskekktasta
bóndabænum í fámennasta hreppi landsins
er hægt að panta nánast allt sem hugurinn
girnist í pósti án þess að gera sér ferð í
kaupstaðinn. Skilafresturinn gildir líka í
póstverslun og póstburðargjöld eru hófleg.
Með þessu hefur sérhver Bandaríkjamaður
aðgang að seljendum í öllum fimmtíu
fylkjunum. Sömuleiðis ná bandarísk
fyrirtæki til ótrúlega margra viðskiptavina
– fleiri en 300 milljóna.
Á Íslandi er innlend póstverslun hins vegar
vanþróuð og hömlur á póstverslun við
útlönd. Póstverslunarmenning í Evrópu fer
þó batnandi. Evrópusambandsráðið kynnti
í byrjun október tillögu um neytendavænni
reglur fyrir póstverslun milli landa. Ísland
gæti vel tekið þátt í þessari vaxandi
póstverslunarmenningu með því að fella
niður umsýslumúrana sem tefja pakka á
leið til landsins. Slíkar breytingar myndu
sjálfkrafa fylgja Evrópusambandsaðild, en
gætu líka komist á utan sambandsins með
því að breyta tollalögum.
Upplýsingar um matvörur
Það má hafa efasemdir um marga þætti í
matvöruframleiðslu Bandaríkjanna (svo
sem kjötvinnslu og erfðabreytt matvæli)
en næringarupplýsingar á matvöru eru til
fyrirmyndar. Samkvæmt lögum (Nutrition
Labeling and Education Act) þurfa ítarlegar
upplýsingar um innihald ávallt að birtast
í stóru letri og á stöðluðu formi. Allra
minnstu framleiðendur eru hins vegar
undanþegnir þessum lögum til að auðvelda
þeim aðgengi að markaði. Síðan í september
2008 á það auk þess við um ýmsar vörur
sem seldar eru í Bandaríkjunum, meðal
annars kjöt, grænmeti og ávexti, að þær
þurfa að vera merktar upprunalandi sínu..
Slíkar kröfur eru ekki gerðar á Íslandi.
Þá er matvælaframleiðendum skylt að
greina frá magni hinna óhollu transfitusýra
á umbúðum matvæla, en slíkt er ekki tilfellið
í löndum Evrópu. Þá hafa heilbrigðisyfirvöld
í New York verið í fararbroddi í baráttunni
við transfituna. Settar hafa verið reglur
sem skylda veitingamenn til að takmarka
transfitu í matvælum.
Bakarar í New York verða að takmarka trans fitu í
bakk elsinu.
Smámáladómstólar
Fyrir tveimur eða þremur árum þurfti
móðir mín í fyrsta sinn að fara með mál til
smámáladómstóls. Foreldrar mínir höfðu
ráðið verktaka í umfangsmikla viðgerð á
húsinu sínu. Í upphafi gekk allt vel en þá
veiktist verktakinn, missti starfsmann sinn
og náði ekki að klára síðasta kafla verksins,
en endurgreiddi samt ekki það sem eftir stóð
(u.þ.b. $4.000). Móðir mín stefndi honum
fyrir smámáladómstól og vann málið. Allt
smámáladómhald er einfaldað, það þarf
engan lögfræðing, málskostnaður er $10­20
(1.000­2.000 kr) og hámarks bótaupphæð í
New York­fylki er $5.000.
Á Íslandi sýnist mér hins vegar að dómsmáli
fylgi mikil hætta á því að þurfa að borga
sem samsvarar nokkurra mánaða launum
í málskostnað. Þetta hlýtur að koma í veg
fyrir að fólk fái sanngjarnar úrbætur í
mörgum litlum málum.
Meðal annarra úrræða þegar upp kemur
minniháttar ágreiningur á milli seljenda og
Bandaríkin
– ógn eða fyrirmynd í neytendamálum?
Mynd: Zachary SchragEftir Ian Watson
22 NEYTENDABLA‹I‹ 4. TBL. 2008