Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Blaðsíða 14

hafa þroskandi gildi fyrir barnið að allt fari
vel að lokum.
Bóklestur er almennt þroskandi á mjög
mörgum sviðum. Hann þroskar vitsmuni
vegna þess að hver lesin bók bætir ein-
hverju við það sem við áður vissum, gerir
okkur vitrari. Hann þroskar tilfinningar
vegna þess að bóklestur byggir á innlifun,
samsömun lesanda við sögupersónu og þar
með ætti innsæi í tilfinningar fólks að eflast,
bæði sínar eigin og annarra. Lestur þroskar
ímyndunarafl því að lesandi þarf að setja
sér fyrir hugskotssjónir það sem hann les og
það er ótrúlega margt sem getur hent í bók-
urn. Lestur þroskar líka samskiptahæfni
vegna þess að bækur fjalla um samskipti
sögupersóna og þar kynnumst við bæði
góðum fordæmum og hvað varast ber. —
Já, gleymum ekki góðum móral — í gegn-
um tíðina hefur það hlutverk bama- og ung-
lingabókmennta að halda að börnum góðri
og uppbyggilegri siðfræði verið mjög í há-
vegum haft og stundum svo að það hefur
verið þrúgandi og annað gleymst. En ásamt
öðru er þetta auðvitað mikilvægt hlutverk.
Bóklestur eflir hæfileika til að einbeita sér
og er jafnframt afslappandi mótvægi við
hraða og mörg áreiti skjámiðlanna. Síðast
en ekki síst er bóklestur áreiðanlega besta
aðferðin til að efla málþroska og þarf vai'la
að rökstyðja það.
Svo margþætt áhrif getur bóklestur haft
og mætti víst lengur telja, en látum þetta
duga að sinni. En ég vil áður en lengra er
haldið minna á að forsenda þess að saga geti
haft áhrif er að lesandinn njóti hennar. Og
til þess að geta notið sögu verður lesandinn
að vera fær um að tileinka sér hana, geta
lesið hana eða hlustað á hana og skilið
efnið, og um þessar mundir er margt sem
truflar slíkt. Bók sem bami erfengin verður
að sjálfsögðu að vera í samræmi við mál-
þroska þess og lesþroska en reynsla lesand-
ans hefur líka heilmikil áhrif á hversu
móttækilegur hann er og ekki síst líðan. Það
þarf næði og jafnvægi með sjálfum sér til
að geta notið bókar en — vel á minnst —
bók getur Iíka stuðlað að vellíðan. Af bók-
um lærum við að meta þá lífshamingu sem
felst í hversdagslífínu en tölvuleikir og
myndbönd kenna okkur að það sé ekkert
gaman nema allt sé á fullri ferð, læti og
hasar. Líklega er nokkuð til í því sem
menntaskólanemi einn hélt fram á dögun-
um, að á meðan tölvuleikir og mynd-
bandagláp virka æsandi á krakka, þá virkar
bóklestur róandi.
Það þarf góðar bækur til að gegna svo
margþættu hlutverki. Þegar meta skal
barna- og unglingabókmenntir þarf óhjá-
kvæmilega að taka tillit til þroska lesenda
jafnframt því sem lagt er mat á bókmennta-
gildi. Eftirfarandi mælistika í 10 liðum
bendir á þau atriði sem mikilvægast er að
hafa í huga.
1. Sjónarhom bams eða unglings
Höfundar barna- og unglingabókmennta
samtímans velja langoftast þá frásagnarað-
ferð að nota sjónarhom bama og unglinga
en í eldri bókum var oftar notað sjónarhorn
alviturs höfundar sem var fullorðinn og þá
var siðavendni oft áberandi. En það er ein-
mitt til að vera trúr reynslu bams eða ung-
lings sem höfundur skyldi setja sig í þeirra
spor og lýsa atburðum út frá þeirra sjónar-
hóli. Það auðveldar innlifun.
I dýrasögum er sjónarhom oft hjá dýri
sem á einhvern hátt er í stöðu sem er sam-
bærileg stöðu bama og gerir lesanda auð-
velt að lifa sig inn í sögupersónuna sem þó
er dýr.
4
TMM 1992:1