Dagblaðið Vísir - DV - 04.11.2009, Blaðsíða 19
D
Y
N
A
M
O
R
E
Y
K
JA
V
ÍK
Einlæg, áleitin og bráðfyndin reisubók, uppfull af fróðleik um framandi slóðir.
Þetta er heillandi frásögn manns sem fór yfir hálfan hnöttinn til að kynnast lífsháttum
frumbyggja Ástralíu en fann þar fyrir sjálfan sig.
„Hvað þetta var leiðinlegt. Hvernig datt mér þessi dauðans vitleysa í hug? Af hverju var
ég hér, og af hverju læri ég aldrei af reynslunni? Þó að ég hafi þurft frí og heitt loftslag
fyrir lungun í mér, þá þurfti ég ekki endilega að vera staddur aleinn í rykmekki hundruð
kílómetra úti í stærstu eyðimörk Ástralíu. Af hverju get ég aldrei hegðað mér eins og
venjulegt fólk? Af hverju var ég ekki á Tenerife? “
Bræðraborgarstíg 9
2. Sæti
Metsölulisti E
ymundsson
21.-27.10.200
9
Handbækur/
fræðibækur/
ævisögur
Einlæg OG HEILLANDI
Ég hef stundum lýst þeirri skoð-
un minni, jafnvel einhvern tímann
á prenti, að sjálft ævisöguformið
henti illa til könnunar á listaverk-
um, af því að hinir ytri viðburðir
ævinnar og sjálf listsköpunin séu
óskyld í eðli sínu, tvær ólíkar teg-
undir veruleika. Annar á sér stað
í tímanum, hinn utan tímans, þó
að víst sé hægt að staðsetja verkin
á tímaás og vega þau og meta með
tilliti til stöðu þeirra á honum. Samt
er um svo ólík fyrirbæri að ræða
að erfitt er að bræða þau saman.
Árni Heimir fer í þessu efni hefð-
bundna leið, hann fléttar analýs-
ur sínar á einstökum verkum Jóns
inn í frásögnina, í nokkrum tilvik-
um kýs hann þó að taka þær fyrir-
ferðarmestu út úr meginmálinu og
ramma þær inn í hliðargreinar. Mér
finnst honum takast þetta einstak-
lega vel. Um miðbik bókarinnar
staldrar hann við og bregður upp
heildarmynd og tilraun til heild-
armats sem hugsanlega hefði ekki
átt síður heima í lokin; ég hygg þó
hún njóti sín ágætlega þar sem hún
er. Um greiningar hans og útlistan-
ir er ég ekki dómbær, ég get aðeins
sagt að þær vekja bæði löngun og
forvitni hjá mér til að kynnast tón-
list Jóns betur. Árni Heimir hefur
oft sýnt hversu lagið honum er að
fjalla um tónlist á faglegan og al-
þýðlegan hátt í senn, trúlega hefur
honum aldrei tekist það betur en í
þessu riti.
Ekki fer ávallt saman gæfa og
gjörvileiki, segir í þeim fornu fræð-
um sem Jóni Leifs voru hugleikin
og hann sótti löngum innblástur í.
Það á við um hann sjálfan. Hann er
oft brjóstumkennanlegur og ógeð-
felldur, beinlínis hlægilegur; um
það mætti nefna ýmis dæmi sem ég
ætla þó að láta væntanlegum les-
endum eftir að finna. Samt er hæp-
ið að telja hann sérstakan ógæfu-
mann; um margt varð hann býsna
farsæll, komst yfir hindranir sem
hefðu orðið öðrum að falli. Hann
var fjarri því að vera nokkur utan-
garðsmaður í íslensku tónlistar- og
menningarlífi, eins og stundum
hefur mátt skilja. Hann var ídeal-
isti sem lyfti grettistökum og barðist
sjálfsagt oft og tíðum við vindmyll-
ur; það hefur löngum orðið hlut-
skipti ídealista.
Saga hans er full af einkennileg-
um þverstæðum sem augljóst er
að hafa þvælst fyrir honum. Ungur
maður reynir hann að koma undir
sig fótum í þýsku tónlistarlífi sem
tónskáld og hljómsveitarstjóri, á
sama tíma dreymir hann stóra
drauma fyrir hönd íslenskrar tón-
menningar og gerir allt sem í hans
valdi stendur til að láta þá rætast.
Það er gersamlega vonlaust að ætla
sér að greina í sundur persónulegan
metnað hans og metnað fyrir hönd
íslensku þjóðarinnar. Heima fyrir
birta blöð af honum skopmyndir,
revíukúnstnerar hafa hann að skot-
spæni, sjálft Morgunblaðið prentar
um hann nafnlausan níðkveðskap.
Erlendis rakka gagnrýnendur niður
verk hans, hvað eftir annað. Undir
lokin er hann orðinn gamaldags í
augum þeirra yngri tónskálda sem
telja sig framsæknust, bæði á Ís-
landi og í útlöndum, á sama tíma og
hans eigin þjóð hafnar honum sem
óskiljanlegum eyrnaböðli. En það
er eins og ekkert geti komið hon-
um á kné – ekki frekar en illskeyttir
dómar, fálæti og andúð gátu bugað
Strindberg. Jón brýst áfram í gegn-
um allt, gerir engar málamiðlanir,
sest aldrei á friðarstól – ekki frek-
ar en hann hættir að semja tónlist.
Stuttu áður en hann deyr stend-
ur hann enn í harðvítugum átök-
um við íslenska starfsbræður sína
og bíður í þeim ósigur. Jón er stór í
sniðum, en hann á einnig til að vera
undarlega smár í sér, rétt eins og
það samfélag sem hann vildi hefja
til vegs og virðinga um allan hinn
siðmenntaða heim.
Um Jón Leifs hefur verið gerð
vinsæl bíómynd, sænskur fræði-
maður skrifaði um hann bók fyrir
tíu árum og sitthvað annað hefur
verið um hann ritað. En allt hverf-
ur það í skuggann af þessari metn-
aðarfullu og vönduðu ævisögu. Jón
Leifs hefur fengið þá umfjöllun sem
hann verðskuldar.
JónViðarJónsson
Paradísarborgin er allt í senn,
spennusaga, ástarsaga og bók-
menntaverk. Þar segir frá einhent-
um manni á fertugsaldri sem eftir
föðurmissi flytur inn á heimili móð-
ur sinnar. Við endurbætur á húsinu
finnur sá einhenti þar stóran myglu-
svepp sem ekkert virðist bíta á og
brátt kemur í ljós að sveppurinn er
stærra vandamál en virtist í fyrstu.
Myglusveppurinn tekur sér
skyndilega bólfestu í borginni og
þrátt fyrir gagnrýnisraddir um skað-
semi hans er sveppurinn lofaður í
hástert af flestum. Myndmálið er
augljóst. Óttar M. Norðfjörð hefur
hér til umfjöllunar hrun íslenska
fjármálakerfisins, hrun samfélags-
ins í raun. Ólíkt öllum þeim hrun-
bókum sem komið hafa út eru hér
hins vegar einnig á ferðinni fag-
urbókmenntir. Paradísarborgin er
margslungin saga og ég er sannfærð
um að hún á eftir að verða klassík
þegar fram dregur.
Kápumynd Hildar Zoega á sér-
stakt hrós skilið. Hún er ein af þess-
um myndum sem segja meira en
þúsund orð og fæ ég hálfgerð ónot
við að virða hana fyrir mér. Eftir-
minnilegasta persóna bókarinnar er
að mínu mati borgarstjórinn sjálfur
og í hvert sinn sem hann tjáði sig
sá ég fyrir mér íslenska ráðamenn í
kjölfar bankahrunsins þar sem þeir
lugu blákalt að þjóðinni til þess eins
að halda lýðnum spökum. Paradís-
arborgin er fjórða skáldsaga hans á
aðeins fjórum árum en auk þeirra
hefur hann gefið út ljóðabækur og
myndasögubækur.
Óttar vex með hverri bók og sýna
efnistök hans og stílgáfa að honum
eru allir vegir færir. Hann á að baki
Barnagælur þar sem skyggnst var
inn í myrkustu kima sálarinnar, auk
metsölubókanna Hnífs Abrahams
og Sólkross þar sem hann stimplaði
sig inn í huga margra sem hinn ís-
lenski Dan Brown. Óttar er hins veg-
ar svo mikið meira. Paradísarborgin
sannar það.
ErlaHlynsdóttir
raunsannurHryllingur
Skáldsaga
pardísarborgin
Óttar M. NorðfjörðÉg er sann-
færð um að
hún á eftir
að verða
klassík þegar
fram dregur.
Útgefandi: Sögur
útgáfa
Jón Leifs hefur
fengið þá um-
fjöllun sem
hann verð-
skuldar.