Lögmannablaðið - 01.06.2001, Blaðsíða 7

Greinarhöfundur var síðastliðið haust skipaður verj-andi manns sem ákærður
var fyrir að hafa, sem fram-
kvæmdastjóri tiltekins fyrirtækis og
ábyrgðarmaður tímarits sem fyrir-
tækið gaf út, gerst sekur um áfeng-
islagabrot með því að hafa birt eða
látið birta áfengisauglýsingar í
tímaritinu. Í málinu reyndi á skýr-
ingu á ákvæðum VI. kafla áfengis-
laga nr. 75/1998 og raunar ekki
síður fyrirkomulag refsiábyrgðar
samkvæmt lögum um prentrétt nr.
57/1956.
Maðurinn var sýknaður í héraðs-
dómi. Réðst sú niðurstaða fyrst og
fremst af því að talið var að vafi
ríkti um það hvort fremur hefði átt
að beina refsikröfum að þeim sem
keyptu auglýsinguna, þ.e. um-
boðsaðilum veiganna á Íslandi, en
útgefandanum. Vísaði héraðsdóm-
ari m.a. hæstaréttardóms í þekktu
máli ákæruvaldsins gegn fram-
kvæmdastjóra Ölgerðar Egils
Skallagrímssonar (mál nr.
415/1998) þar sem talið var að
svokölluð nafngreining höfundar í
skilningi prentréttarlaganna væri
fyrir hendi þegar í auglýsingu
kæmi fram skráð vörumerki sem
klárlega mætti rekja til ákveðins
aðila. Ákæruvaldið undi héraðs-
dómnum.
Niðurstaða héraðsdómarans er
athyglisverð um skýringu á ákvæð-
um prentréttarlaganna um tilhögun
refsiábyrgðar vegna auglýsinga og
má um það nánar vísa til dómsins
sjálfs (Héraðsdómur Reykjavíkur,
27. desember 2000 í málinu nr. S-
1206/2000). Það eru þó fleiri atriði
varðandi þetta mál og réttarstöð-
una almennt sem hér verður beint
sjónum að og vöngum velt yfir.
1. Auglýsingabann
áfengislaga
Bann áfengislaga virðist í fyrstu
vera algjörlega afdráttarlaust. Hvers
konar auglýsingar á áfengi og ein-
stökum áfengistegundum eru
bannaðar. Enn fremur er bannað
að sýna neyslu eða hvers konar
aðra meðferð áfengis í auglýsing-
um eða auglýsingum um annars
konar vöru eða þjónustu.
Ekki verður dregið í efa að til-
gangur löggjafans er göfugur með
þessari lagasetningu. Áfengi getur
verið hræðilegur skaðvaldur. Sá
sem neytir áfengis í óhófi er ekki
eina fórnarlambið, fjölskylda hans
og þjóðfélagið í heild skaðast af
áfengisbölinu. Það er reyndar sjón-
armið sem oft virðist gleymast í
málflutningi þeirra sem mæla með
nánast skefjalausu frelsi á sviði
neyslu og sölu vímugjafa sem á
engan hátt er tekið undir í þessari
grein.
Refsiákvæði áfengislaga vegna
auglýsinga eru hins vegar að mínu
mati ónothæf og úr sér gengin.
Dæmi um sniðgöngu þeirra eru
svo mörg og augljós að ekki þarf
að eyða á það mörgum orðum.
Löggjöf um takmörkun á mannrétt-
indum (sem auglýsingar óneitan-
lega eru í skjóli tjáningarfrelsisins)
verður að byggja á traustum grun-
ni og vera þannig gerð að jafnræð-
is sé gætt. Virðingu fyrir lögum
þverr óneitanlega almennt þegar
augljóst er að hver sem vill getur
með örlítilli hugkvæmni hæglega
komið sér hjá því að sæta ábyrgð.
Þá er ljóst að með tilkomu Inter-
netsins og endurvarps erlendra
sjónvarpsstöðva á Íslandi eiga
áfengisauglýsingar greiða leið al-
mennt að íslenskum neytendum.
Íslenska ríkið hefur einkarétt á
sölu áfengis til almennings í land-
inu og hefur miklar tekjur af þeirri
einkasölu. Varningurinn er m.ö.o.
löglegur og ekki hefur verið amast
við kynningu ÁTVR á eigin starf-
semi sem eingöngu felst í að selja
áfengi og tóbak.
Niðurstaðan hér er sú að hinn
móralski tvískinnungsháttur ásamt
gloppóttri og tilviljanakenndri til-
högun refsiábyrgðar er ekki boð-
legur á sviði löggjafar. Löggjafinn
verður að taka þetta mál upp frá
grunni enda er öllum þeim sem
vilja skilja það fullljóst að baráttan
gegn áfengisbölinu á þessu nótum
er löngu töpuð. Allt annað er
óraunhæft hjal.
2. Jafnræði og undanþág-
ur áfengislaga
Í áfengislögunum er að finna und-
anþágur frá banni við áfengisaug-
lýsingum. Sú sem vekur mesta at-
hygli í löggjafarlegu tilliti er undan-
þágan um auglýsingar í erlendum
prentritum sem flutt eru til lands-
ins, sbr. 4. mgr. 20. gr. áfengislag-
7Lögmannablaðið
Refsiákvæði áfengislaga
vegna auglýsinga eru
hins vegar að mínu mati
ónothæf og úr sér gengin.
Dæmi um sniðgöngu
þeirra eru svo mörg og
augljós...
Jóhannes Karl
Sveinsson hrl.
Jóhannes Karl Sveinsson hrl.
Bann við áfengisauglýsingum