Lögmannablaðið - 01.10.2003, Blaðsíða 12

12
Í opinberri umræðu hefur töluvertverið fjallað um hvort dómsmálaráð-
herra hafi brotið reglur stjórnsýslunnar
með skipun Ólafs Barkar Þorvaldssonar
í embætti hæstaréttardómara. Ég ætla að
varpa ljósi á þá hlið málsins sem snýr að
öðrum lögum og hugsanlegu broti á
þeim; lögum um jafna stöðu og jafnan
rétt kvenna og karla. Í Hæstarétti eru nú
níu dómarar, tvær konur og sjö karlar.
Hvað segja fordæmin?
Dómar Hæstaréttar frá 1993 bls.
2230, 1996 bls. 3760, 1998 bls. 3599 og
10. október 2002 í málinu nr. 121/2002 fjalla allir
um stöðuveitingar, þar af þrír um embætti og stöðu
sem ráðherra skipaði í. Í þeim eru nokkurn vegin
samhljóða ummæli réttarins þess efnis að valdi við-
komandi veitingarvaldshafa hafi verið „þau mörk
sniðin, sem leiddi af [jafnréttis]lögum […] og
almennum grundvallarreglum í stjórnsýslurétti um
undirbúning stöðuveitingar og mat á hæfni
umsækjenda.
Íslenska ríkið átti aðild að öllum þessum málum
og í þremur þeim elstu sló Hæstiréttur því föstu að
brotið hefði verið gegn jafnréttislögum. Í öllum
málunum var um að ræða starfssvið þar sem fáar
konur voru og málin voru
höfðuð af konum. Starfssviðin
voru á sviði háskólakennslu,
stjórnunar hjá ríkisstofnun,
héraðsdýralækninga og í síð-
asta málinu var fjallað um
veitingu sýslumannsstöðu.
Í elsta dóminum segir
Hæstiréttur svo um þau
ákvæði jafnréttislaga sem
byggt var á: „… með lögunum
er leitast við að stemma stigu
við mismunun. Erfitt er oft og
tíðum að sanna, að um hana
hafi verið að ræða. Lögin
yrðu að þessu leyti þýðingar-
lítil, nema meginreglurnar
[…] séu skýrðar svo við núverandi
aðstæður, að konu skuli veita starf, ef
hún er að minnsta kosti jafnt að því
komin að því er varðar menntun og
annað, sem máli skiptir, og karlmaður,
sem við hana keppir, ef á starfssviðinu
eru fáar konur.“ Þessi ummæli eru svo
endurtekin í dómunum frá 1996 og
1998.
Í öllum fjórum dómsmálunum var
óumdeilt að bæði sá karl sem fékk
stöðuna og konan sem taldi framhjá sér
gengið töldust hæf til að gegna starf-
inu. Í dómunum frá 1993 og 1998 lá
fyrir formlegt mat á hæfni umsækjendanna og taldi
Hæstiréttur í öðru tilvikinu að konan væri að
minnsta kosti jafn hæf karlinum, og í hinu tilvikinu
var því slegið föstu að menntun og starfsreynsla
skipaði konunni „eftir almennum mælikvarða“
„skör framar“ en karlinum. Í dómunum frá 1996 og
2002 leit Hæstiréttur til þess hvað gefið var til
kynna í auglýsingunum um störfin og til fleiri
gagna um eðli starfanna þegar hann komst að nið-
urstöðu um hvað réttmætt hefði verið að gefa vægi
við mat á hæfni umsækjendanna. Í eldra málinu
voru ekki efni til að gera mun á umsækjendunum
tveimur en í nýrri dóminum taldist konan ekki hafa
sýnt fram á að hún væri jafnhæf eða hæfari en kar-
linn til að gegna starfinu og
var íslenska ríkið því sýknað í
Hæstarétti. Í báðum síðast-
töldu málunum skiluðu tveir
dómendur sératkvæði og
komust að öndverðri niður-
stöðu við meirihlutann.
Hvernig mat Hæstiréttur
hæfni umsækjenda?
Í umsögn Hæstaréttar til
dómsmálaráðherra frá 5.
ágúst sl. um umsækjendur um
embætti hæstaréttardómara,
kemur fram að þeir uppfylli
allir almenn hæfisskilyrði og
fullnægi allir að auki lág-
3 / 2 0 0 3
Braut dómsmálaráðherra sett lög
með skipun í embætti hæstaréttardómara?
Sif Konráðsdóttir
hrl.
Í auglýsingu um starfið er
ekki að finna neina leið-
beiningu um það hvaða
hæfni sérstaklega hafi
verið leitað eftir. Er því
ekki við mikið annað að
styðjast en lög um dóm-
stóla um verkefni hæsta-
réttardómara og hvaða
sjónarmið eigi að ráða
við val á umsækjenda.