Lögmannablaðið - 01.03.2006, Blaðsíða 42

Á fundi Vinnuréttarfélagsins þann 20.
janúar 2006 var fjallað um dóm
Mannréttindadómstóls Evrópu frá 11.
janúar í sameinuðum málum Sörensen
og Rasmussen gegn Danmörku og for-
dæmisgildi hans hér á landi. Í málinu
reyndi á gildi aðildarskylduákvæða
kjarasamninga (closed shop) í Dan-
mörku. Erindi héldu Björg Thoraren-
sen, prófessor við lagadeild Háskóla Ís-
lands, og Elín Blöndal, dósent við Við-
skiptaháskólann á Bifröst en hún er
jafnframt forstöðumaður Rannsókn-
arseturs vinnuréttar og jafnréttismála.
Málsatvik
Sørensen réði sig í tveggja mánaða
sumarvinnu í fyrirtæki og var tilkynnt
um leið að honum væri skylt að vera
meðlimur í tilteknu stéttarfélagi, SID.
Hann vildi hins vegar vera í öðru stétt-
arfélagi, neitaði að greiða félagsgjöld til
SID og var í framhaldi af því sagt upp
störfum.
Rasmussen, sem er garðyrkjumaður,
var atvinnulaus þegar honum var boð-
ið starf við garðyrkju með því skilyrði
að hann gerðist félagi í SID en at-
vinnurekandinn hafði gert kjarasamn-
ing með aðildarskylduákvæði við það
stéttarfélag. Hann tók starfinu og gekk
aftur í SID sem hann hafði áður sagt
sig úr, enda þótt hann væri enn sömu
skoðunar varðandi pólitíska afstöðu
þess. Ágreiningslaust var í málinu að
Rasmussen mundi missa starfið ef
hann segði sig úr SID.
Báðir kærendur töldu að þeir væru
þvingaðir til að vera í stéttarfélagi og að
sú þvingun sem þeir sættu bryti í bága
við rétt þeirra til að standa utan stéttar-
félaga sem verndaður væri í 11. gr.
Mannréttindasáttmála Evrópu.
Niðurstaða dómsins
Í málinu reyndi á löggjöf í Danmörku
frá 1982 þar sem lagt er bann við brott-
rekstri starfsmanna á grundvelli félags-
aðildar þeirra. Lögin heimiluðu þó frá-
vik frá þeirri meginreglu og stóðu ekki
í vegi fyrir brottrekstri þeirra Sörensen
og Rasmussen á grundvelli stéttarfé-
lagsaðildar.
Mannréttindadómstóllinn komst að
þeirri niðurstöðu að brotið hefði verið
á rétti beggja kærenda til að standa
utan félaga skv. 11. gr. Mannréttinda-
sáttmálans. Vísaði dómstóllinn m.a. til
þess að lítill stuðningur væri í aðildar-
ríkjum Evrópuráðsins við að viðhalda
slíkum ákvæðum í kjarasamningum og
tók sérstaklega fram að utan Dan-
merkur væri slík ákvæði aðeins að
finna á Íslandi.
Áhrif dómsins
Á fundinum gerði Björg Thorarensen
grein fyrir efni málsins og útskýrði af-
stöðu Mannréttindadómstólsins í ljósi
fyrri dómaframkvæmdar. Sagði hún
svör dómsins við þeirri spurningu
hvort rétturinn til að standa utan félags
njóti jafnrar verndar, og rétturinn til að
vera í félagi, ekki nægilega skýr en
dómstóllinn tók fram að það réðist
einfaldlega af atvikum máls hverju
sinni. Þá benti hún á að samkvæmt
dómaframkvæmd Mannréttindadóm-
stólsins séu málefni vinnumarkaðarins
eitt þeirra sviða þar sem ríki hafa
venjulega meira svigrúm til mats en al-
mennt gerist. Dómstóllinn hafi þó
ekki talið það eiga við í þessu máli án
þess að færa fram sérstök rök fyrir því.
Loks taldi hún athyglisvert að það réði
ekki úrslitum í málinu, eins og fyrri
málum af svipuðum toga, hversu
þungbær þvingunin hefði verið fyrir
kærendur og hvaða afleiðingar hún
hafði. Björg taldi óvarlegt að slá því
föstu að dómurinn hafi engin áhrif hér
á landi en ekki væri hægt að draga af-
dráttarlausar ályktanir af honum.
Dómstóllinn virtist nú leggja meiri
áherslu en áður á valfrelsi launþeganna
en minni áherslu á afleiðingar þess að
neita að ganga í félag. Með því stígi
dómstóllinn skrefi lengra en áður varð-
andi túlkun 11. gr. sáttmálans. Þá stað-
festi dómurinn fyrri afstöðu sína að að-
ildarríkjum beri að hafa afskipti af því
hvernig aðilar vinnumarkaðarins skipi
þessum málum en verði ella dregnir til
ábyrgðar fyrir brot á ákvæðum sátt-
málans.
Elín Blöndal fjallaði um aðildarskyldu
og forgangsréttarákvæði hér á landi í
ljósi dómsins. Hún gerði grein fyrir
þeirri aðgreiningu sem gerð hefur ver-
ið á síðustu árum hér á landi á aðildar-
skylduákvæðum kjarasamninga annars
vegar og forgangsréttarákvæðum hins
vegar en sambærileg aðgreining hefur
ekki verið gerð í Danmörku. Elín tók
fram að enda þótt dómurinn fjalli út af
fyrir sig um aðildarskyldu að stéttarfé-
lögum, sem sé hverfandi hér á landi,
bendi rökstuðningur dómstólsins til
þess að hann geri ekki greinarmun á
slíkum ákvæðum og forgangsréttar-
ákvæðum. Það sem skipti máli sé hvort
skylda til að vera í félagi feli í sér slíka
42 < LÖGMANNABLAÐIÐ – 1 / 2006
Fundur Vinnuréttarfélags Íslands um nýjan dóm Mannréttindadómstóls Evrópu:
Brjóta forgangsréttarákvæði kjarasamninga gegn
Mannréttindasáttmála Evrópu?
Elín Blöndal.