Lögmannablaðið - 01.12.2014, Blaðsíða 12

12 LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 04/14
UMFJÖLLUN
Af birtingum dóma og stjórnvaldsákvarðana
Á ÁRINU VORU bæði á vettvangi
dómstólaráðs og Hæstaréttar settar
nýjar reglur um birtingu dóma. Segja
má að þar togist á tvenns konar sjónar­
mið, annars vegar mikilvægi þess að
dómar séu birtir og hins vegar að vernda
persónur sem í hlut eiga í dómsmálum.
Almennt séð gegnir opinber birting
dóma mikilvægu hlutverki í réttarkerfinu
og hið sama má segja um birtingu á
úrskurðum og ákvörðunum stjórnvalda.
Þróunin hefur verið hröð í þessum
efnum með tilkomu netsins, einkum
hvað birtingu á vettvangi dómstólanna
en einnig hjá stjórnsýslunni. Um 15 ár
eru síðan að dómar Hæstaréttar fóru að
birtast á vef dómstólsins og frá og með
2006 hófust birtingar á héraðsdómum.
Þá hafa rafræn dómasöfn komið til
sögunnar og sífellt er unnið að því að
bæta þau og gera aðgengilegri.
Aukið aðgengi að
upplýsingum
Fréttaflutningur af dómum hefur
að sama skapi stóraukist og þótt sú
þróun sé jákvæð í grunninn þá vekur
hún upp ýmsar spurningar um hvaða
upplýsingar eigi að birta og hvað ekki.
Dómar, úrskurðir og ákvarðanir hafa
oftar en ekki að geyma margvíslegar
upplýsingar um þá sem að málinu
koma. Þá gleymir Internetið seint því
sem á annað borð fer þar inn. Hafi nafn
fólks ratað inn í úrlausnir dómstóla eða
stjórnvalda sem birtar hafa verið á netinu
er nánast öruggt að þær upplýsingar
finnast í „gúgli“ eða annarri leit á netinu
um ókomna framtíð og í ákveðnum
málum geta þau viðurlög, ef svo má
kalla, verið einna þungbærust fyrir þá
sem í hlut eiga.
Sem fyrr segir voru settar reglur
um þessi mál á árinu, bæði á vettvangi
dómstólaráðs og Hæstaréttar. Í reglunum
kemur m.a. fram að gæta skuli
nafnleyndar í einkamálum sem fjalla um
viðkvæm málefni. Í reglum Hæstaréttar
er heimildin að vísu einskorðuð við
heilsufarsupplýsingar en í reglum
dómstólaráðs er talað um „viðkvæm
persónuleg málefni“ og mál sem
varða læknamistök tekin í dæmaskyni.
Áhersla á nafnleynd hefur frekar verið á
nafnleynd í tengslum við birtingu dóma
á sviði saka­, sifja­ og persónuréttar en
ljóst er þó í einkamálum geta komið
fram margvíslegar upplýsingar um
einstaklinga, t.d. tekjur og fjárhag í málum
sem varðar skuldir eða upplýsingar um
heilsufar í skaðabótamálum.
Fullnægjandi vernd?
Það getur því varðað miklu að dómar,
úrskurðir og ákvarðanir stjórnvalda
séu nafnahreinsaðir þegar kemur að
birtingu. Því má hins vegar velta fyrir
sér hvort sú vernd dugi í öllum tilfellum
til, t.d. í fámennari samfélögum, þar
sem lítið mál kann að vera að lesa á
milli línanna um hverjir eigi í hlut, þótt
nafn viðkomandi komi ekki fram með
beinum hætti.
Í þessu samhengi er einnig áhugavert
að velta fyrir sér hvað er birt og hvað
ekki. Almennt eru héraðsdómar birtir
en á því eru ýmsar óreglubundnar
undantekningar. Inn í þetta spilar eflaust
mikið álag á dómstólum og aukavinna
við að t.d. þurfa að nafnahreinsa dóma
fyrir birtingu á netinu. Tekið skal þó
fram að ekkert bendir til annars en að
úrlausnir héraðsdómstóla eru almennt
og í langflestum tilfellum birtar á netinu.
Birtingar innan
stjórnsýslunnar
Í stjórnsýslunni getur verið verulegur
munur eftir sviðum og stofnunum um
hvað er birt og hvað ekki þótt almennt
sé íslenska stjórnsýslan dugleg við að
birta. Ekki er fyrir hendi almenn regla
um þetta atriði, stjórnsýslulög hafa
t.a.m. ekki að geyma aðra skyldu á
stjórnsýslunni en að birta fyrir aðilum
í hverju máli. Skylda til birtinga getur þó
verið í sérlögum. Dæmi um það er t.d.
yfirskattanefnd sem ber samkvæmt 14.
gr. laga nr. 30/1992 um yfirskattanefnd
að birta helstu úrskurði sína á vefsíðu
sinni. Ef ekki er kveðið svo á um virðast
stjórnvöld þó ekki telja sér ekki skylt
að birta niðurstöður sínar þótt vissulega
séu mörg dæmi um að slíkt sé gert.
Færst hefur í vöxt að úrskurðarnefndir
séu settar á stofn innan stjórnsýslunnar
og hafa úrskurðir þeirra almennt verið
birtir og þá nafnahreinsaðir.
Ekkert birt í ákveðnum
málaflokkum
Svo dæmi sé tekið af einum mála­
flokk, málefnum útlendinga, þá
kom sú regla fyrst til á þessu ári að
úrskurðir á æðra stjórnsýslustigi (nú
innanríkisráðuneytið) skyldu birtir en
það hlutverk færðist með breytingu á
útlendingalögunum fjárhagsupplýsingar
um fyrirtæki aðgengilegri til sérstakrar
úrskurðarnefndar sem sett hefur verið á
laggirnar og vænta má að birti úrskurði
sína. Útlendingastofnun hefur hins vegar
ekki birt úrskurði sína í málefnum
hælisleitenda og ráðuneytið ekki fyrr
en í ár.
Annað dæmi og aðeins ólíkt er
t.d. Seðlabankinn en engar úrlausnir
eða niðurstöður bankans í tengslum
við framkvæmd gjaldeyrishaftanna og
undanþágur frá þeim hafa verið birtar.
Þetta gerir réttarsviðið ógagnsærra en
ella og auðvitað erfiðara að átta sig á.
Þegar horft er yfir sviðið hvað
þessi atriði varðar, er ljóst að þróunin
hefur verið mjög hröð og að flestu
leyti er hún jákvæð. Þó verður að stíga
varlega til jarðar og gæta að því að í
mörgum þeirra mála sem dómstólar
og stjórnvöld fjalla um eru viðkvæmar
persónuupplýsingar til meðferðar og
fara verður gætilega í þeim efnum.
Ennfremur hefur að einhverju leyti
vantað upp á samræmingu að þessu
leyti og óeðlilegt hlýtur að teljast að
ákveðin svið í stjórnsýslunni birti ekkert
af sínum niðurstöðum á meðan aðrar
stofnanir birta alla sína úrskurði.
ÁH