Öldrun - 01.02.2003, Blaðsíða 22
22 ÖLDRUN – 21. ÁRG. 1. TBL. 2003
Inngangur
Á hinum síðari árum hefur umræðan um kynlíf
fólks tekið miklum og hröðum breytingum. Kynlíf er
til umfjöllunar í öllum helstu fjölmiðlum. Á Netinu er
mikið af upplýsingum um allar tegundir kynlífs og í
raun má segja að kynlífsumræðu síðustu ára hafi tekist
að svala forvitnisþörf margra, þar sem umfjöllunar-
efnið er aðgengilegt og auðvelt er að verða sér úti um
hugmyndir, þekkingu og staðreyndir.
Þrátt fyrir þessa miklu útbreiðslu á kynlífsumræðu
er einn þáttur hennar sem lítið hefur verið athugaður
og skoðaður þrátt fyrir að stór og sífellt stækkandi
hópur neytenda tilheyri honum, en það er kynlíf fólks
á efri árum. Viðhorf á þann veg að kynlíf tilheyri ein-
göngu þeim sem yngri eru og að fólk sem komið er
yfir fimmtugt sé í raun orðið kynlaust, er því miður
nokkuð útbreitt. Afleiðingin er sú, að margt eldra fólk
er farið að trúa því að þetta sé satt og efast um að það
geti notið kynlífs né upplifað sig sem kynferðislega
aðlaðandi vegna aldurs (Grigg, 1999). En staðreyndin
er hins vegar sú að kynlífsþörf eldra fólks er lítið frá-
brugðin kynlífsþörf þeirra sem yngri eru.
Ástæðan fyrir því að undirrituð valdi að fjalla hér
um kynlíf aldraðra má rekja til nokkurra atriða úr
reynslu í starfi sem sálfræðingur á öldrunarsviði:
1. Starfsfólk virðist eiga erfitt með að taka á málum
sem upp koma á deildum/ stofnunum og snúa að kyn-
lífshegðun sjúklinga/íbúa. Óöryggi ríkir um hvað sé
leyfilegt og hvað ekki, hve langt megi ganga í að sker-
ast í leikinn og hver sé almennur réttur einstaklingsins
varðandi kynlífsiðkun hans þegar á stofnun er komið.
2. Um 10% eldra fólks segist vera einmana og eykst
þessi tala með hækkuðum aldri. Einmanaleiki er þessi
óþægilega tilfinning um skort á gæðum og magni í
mannlegum samvistum. Í fagumræðu um einamana-
leika aldraðra er orðið nokkuð algengt að sjá umfjöllun
um tengsl hans við ákveðin þátt kynlífs sem kallast
„intimacy“ eða innilegt samband. Kynlíf er jú ekki bara
kynmök. kynlíf verður með aldrinum í minna mæli
spurning um kynlífsblossa heldur meira um snert-
ingu, blíðu og líkamlega nærveru þessa innilega sam-
bands. Einmanaleiki aldraðra er ekki síst talinn tengj-
ast skorti á þessum þætti kynlífs (Miles and Parker,
1999).
3. Í starfsnámi mínu í Danmörku kynntist ég lítillega
vinnu sem snéri að ráðgjöf til starfsfólks varðandi kyn-
lífshegðun hjá heilabiluðum. Umræðan þar um kynlíf
og heilabilun var opin og sjálfsögð. Spurningar hafa því
vaknað hjá mér hvort þetta sé ekki vanmetinn mála-
flokkur hér á landi?
4. Að vekja fólk til umhugsunar um þetta efni og fá
vonandi fleiri til að skoða það og kanna.
Hvað er vitað um kynlíf fólks á efri árum?
Umræðan um kynlíf aldraðra hófst í raun með
rannsókn Kinsey 1948 og 1953 (Sexual behavior of the
human male and sexual behavior of the human
female). Þátttakendur voru um 20.000 og þarna kom
fram í fyrsta sinn vitneskja sem fólk var ekki meðvitað
um áður s.s að nærri allir karlmenn stunduðu sjálfs-
fróun og að afar og ömmur stunduðu kynlíf. Ýmsir
vildu sanna betur eða afsanna það sem Kinsey hafi
komist að og varð þarna opnun á því að rannsaka þetta
sjálfsagða atferli mannanna. Ein af fáum niðurstöðum
úr rannsókn Kinsey á kynhegðun eldra fólks var sú, að
einn af hverjum fimm sextugum mönnum gátu ekki
stundað kynlíf og við 80 ára aldur voru það þrír af
hverjum fjórum (Croft, 1982). Árið 1966 eða 13 árum
Kynlíf
og eldra fólk
– Byggt á fyrirlestri, sem fluttur var á Landakoti
14. nóvember 2002
Berglind Magnúsdóttir,
sálfræðingur sálfræði-
þjónustu vefrænna deilda,
Öldrunarsviði LSH.