Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2005, Blaðsíða 25

25
Hvaða þættir ráða mestu um hvernig gengur að
innleiða aðferðir við sjálfsmat í grunnskólum?
Niðurstöður athugana í sex skólum
Börkur Hansen, Ólafur H. Jóhannsson og Steinunn Helga Lárusdóttir
Kennaraháskóla Íslands
Samkvæmt athugunum menntamálaráðuneytisins er mjög misjafnt hvernig skólar uppfylla ákvæði
um sjálfsmat sem leitt var í lög árið 1995. Í þessari rannsókn var leitast við að varpa ljósi á þá
þætti sem hafa einkum áhrif á það hvernig skólum gengur að koma sjálfsmati í framkvæmd. Tekin
voru viðtöl við skólastjórnendur og kennara í sex skólum af mismunandi stærð til að afla gagna
um sjálfsmatið. Talsverður munur kom fram milli skólanna. Í sumum hafði lítið sjálfsmat farið
fram en í öðrum mikið. Það sem helst skýrir muninn milli skólanna er forysta skólastjórnenda,
þekking á sjálfsmati og sjálfsmatsaðferðum og viðhorf stjórnenda og kennara til gildis sjálfsmats
sem aðferðar við breytingar og þróun skólastarfs.
Tímarit um menntarannsóknir, 2. árgangur 2005, 25–40
Hugmyndir um stjórnun skóla hafa breyst
mikið á undanförnum áratugum. Helstu rætur
þeirra breytinga má finna í kenningum um
stofnanir. Nú á tímum er litið á skóla sem
skipulagsheild sem tekur breytingum og þróast
fremur en sem fastmótað regluverk. Viðurkennt
er að skóli geti því aðeins tekið framförum að
öðru hverju sé staldrað við, litið yfir farinn veg
og metið hvernig gengur í því augnamiði að
læra af reynslunni. Á þann hátt er smám saman
byggð upp þekking og leikni innan skólans til
þess að bæta starfshætti. Kjörmynd fyrir slíka
starfsemi er að finna í kenningum um stofnanir
sem læra eða um hinar námsfúsu stofnanir
(Argyris, 1993; Argyris og Schön, 1978; Dalin,
1993; Senge, 1990).
Þessar hugmyndir um stjórnun og þróun
stofnana hafa haft mikil áhrif á stefnumótun
í fyrirtækjum og stofnunum, bæði í einka-
fyrirtækjum og opinberum stofnunum. Í
menntakerfinu má segja að orðið hafi róttæk
breyting í þessa veru, einkum í hinum vestræna
heimi. Víða um lönd hefur lögum um skóla
verið breytt til að undirstrika þessar áherslur
og hefur OECD meðal annars lagt þeim lið
með útgáfu bóka og greina.1 Þessar breytingar
1 Sjá t.d. skýrslurnar Schools Under Scrutiny, 1995 og Evaluating and Reforming Education Systems, 1996.
Hagnýtt gildi rannsóknarinnar er einkum af þrennum toga. Í fyrsta lagi kemur glögglega í ljós hversu
mishratt skólum hefur miðað með að koma sjálfsmati í framkvæmd. Í öðru lagi sést að verklag skóla við að
koma á sjálfsmati hefur verið mismunandi. Í þriðja lagi eru dregnar fram skýringar á þeim mun sem fram
kemur milli skóla. Öll þessi atriði geta verið þeim sem ábyrgð bera á framkvæmd sjálfsmats í grunnskólum
til leiðbeiningar. Af þeim má sjá hvaða forsendur þurfa að vera til staðar til að sjálfsmat geti orðið eðlilegur
þáttur í starfsemi skóla og mikilvægur liður í umbótastarfi þeirra.
Tímarit um menntarannsóknir, 2. árgangur 2005