Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2006, Blaðsíða 7

Að „veita ánægju og forðast sárindi“:
Um vingjarnleika sem dygð í kennslu
Kristján Kristjánsson
Háskólanum á Akureyri
Er óvingjarnlegur kennari ódygðugur? Flestir nútíma siðfræðingar ættu erfitt með að svara þeirri
spurningu játandi þar sem vingjarnleiki er venjulega ekki talinn til siðferðilegra dygða. Engu
að síður vitum við að nemendur kvarta naumast sárar yfir neinu en því að kennarinn þeirra sé
úrillur og amalyndur. Í dygðafræði Aristótelesar er ítarlega fjallað um óvingjarnleika og afbrigði
hans sem löst. Í þessari ritgerð er sú umfjöllun rökstudd og um leið gerð grein fyrir siðlegu gildi
svokallaðra mannasiða. Niðurstaðan er sú að mannasiðir, þar með vingjarnleiki, hafi sjálfstætt
siðferðisgildi. Sjónum er beint að vingjarnleika sem dygð í kennslustofunni og nauðsyn þess að
sýna þar aðgát í nærveru sálna.
Siðferði og mannasiðir
Hugsum okkur tvo grunnskólakennara, Öddu
og Beggu. Adda er ekki mjög samviskusamur
kennari. Hún stundaði alla tíð fulla vinnu með
háskólanámi og vann sér kennaraprófið létt.
Hún undirbýr sig ekki vel fyrir kennslu og er
oft úti á þekju í tímum. Hún gætir þess að fara
ekki of djúpt í efnið sem hún er að kenna enda
óttast hún að þá kunni að vakna spurningar
sem hún geti ekki svarað. Þess í stað slær
hún á létta strengi og skemmtir sér við að
kjamsa með nemendum á skólaslúðrinu. Hún
undirbýr nemendur sína ekki vel fyrir frekara
nám. En hún er mjúklynd, brosmild, kurteis
og geðgóð og nemendum finnst hún næm fyrir
tilfinningum þeirra, hlý og umhyggjusöm. Í
næstu stofu kennir hins vegar Begga fræði
sín. Begga er samviskusöm og vel undirbúin:
setur efnið skýrt fram og gerir miklar kröfur
til nemenda. Hún er vel að sér bæði um
kennslugrein sína og kennslufræði hennar.
Nemendur fá góða heimanfylgju frá henni til
frekara náms. En gallinn við Beggu er sá að
hún er óttalega úrill og amasöm á köflum.
Hún hefur ekkert skopskyn og getur verið
hryssingsleg við nemendur, allt að því dónaleg,
þó að það bitni ekki á einum fremur en öðrum.
Hún brýtur í sjálfu sér engar skólareglur eða
skráðar siðareglur með framkomu sinni og
nemendur skilja að henni er raunverulega annt
um að þeir læri. En Begga er nú bara einu sinni
eins og Begga er og nemendum þykir hún ekki
nógu alúðleg í framgöngu.
Siðfræðingar hafa í tímans rás haft yndi af
að búa til lista yfir siðferðilegar dygðir fólks
og lesti.1 Ekki þarf að skoða slíka lista lengi til
að átta sig á hvar Öddu hefur orðið fótaskortur
2Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006, 2–11
Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006
Hagnýtt gildi: Greinin getur haft hagnýtt gildi fyrir starfandi kennara, æfingakennara og
skipuleggjendur kennaranáms. Kennarar munu átta sig betur á gildi vingjarnleika og skilja að
hann er í raun siðferðisdygð og fagmennskuatriði, ekki bara kurteisisvenja. Æfingakennurum
er bent á gildi þess að segja kennaranemum til um persónulega, ekki síður en tæknilega, þætti.
Skipuleggjendur kennaranáms eru hvattir til að leggja meiri áherslu á fræðslu um siðferðisdygðir
kennarans og stöðu hans sem siðferðilegrar fyrirmyndar og uppalanda.
1 Ég fylgi hér reglu Gísla heitins Jónssonar menntaskólakennara um að skrifa „dygð“ með einu g þegar það er dregið af
„dugur“ og merkir hið sama og „mannkostur“ en „dyggð“ með tveimur g-um þegar það er dregið af „dyggur“. Þessi regla
hefur verið að festast í sessi meðal íslenskra heimspekinga.