Peningamál - 01.02.2000, Blaðsíða 2

PENINGAMÁL 2000/1 1
Verðbólga er nú meiri en unað verður við, eða rúm
5½% sl. 12 mánuði. Þessi þróun á sér stað þrátt fyrir
að Seðlabanki Íslands hafi hækkað vexti sína á síð-
asta ári um samtals 1½ prósentustig, sem stuðlaði að
2,8% hækkun á gengi krónunnar. Án þessara aðgerða
hefði verðbólgan orðið mun meiri. Vaxtahækkanir
bankans á síðasta ári nægðu þó vart til að halda í við
auknar verðbólguvæntingar á síðustu mánuðum árs-
ins. Bankinn hækkaði því vexti sína enn á ný um 0,8
prósentustig um miðjan janúar og aftur um 0,3 pró-
sentustig um miðjan febrúar. Í samráði við ríkisstjórn
víkkaði bankinn samtímis vikmörk gengisstefnunnar
úr 6% í hvora átt frá miðgildi í 9%. Þessar aðgerðir
fela í sér skýr skilaboð um að baráttan gegn verð-
bólgu hefur forgang við mótun og framkvæmd pen-
ingastefnunnar.
Í janúar sl. spáði Seðlabankinn því að verðbólga
yrði, miðað við óbreytt gengi frá spádegi, 5% á milli
áranna 1999 og 2000 en 3,8% frá upphafi til loka
ársins 2000. Þetta er tvöfalt til þrefalt meiri verð-
bólga en í viðskiptalöndum Íslands. Þessar horfur eru
ekki ásættanlegar, enda myndi svo mikil verðbólga
grafa undan samkeppnisstöðu íslensks atvinnulífs og
þeim lífskjörum sem landsmenn búa nú við. Því er
mikilvægt að hagstjórn og kjaraákvarðanir miði að
því að draga úr verðbólgu. Í nánustu framtíð skiptir
þar mestu hvert framhald verður á hækkun gengis
krónunnar. Kjaraákvarðanir verða einnig að taka fullt
tillit til styrkingar krónunnar með minni kauphækk-
unum en ella, enda leiðir hærra gengi og minni verð-
bólga til meiri kaupmáttar launa að öðru óbreyttu.
Raungengi krónunnar hefur hækkað nokkuð á
undanförnum misserum samfara aukinni verðbólgu
og hærra nafngengi krónunnar, sérstaklega á seinni
hluta sl. árs. Nú er svo komið að raungengi krónunn-
ar m.v. vísitölu neysluverðs hefur ekki verið hærra
síðan í mars 1993, þ.e. fyrir gengislækkunina í júní á
því ári. Raungengið var að vísu sögulega lágt eftir þá
gengislækkun. Á mælikvarða verðlags og launa var
raungengið svipað meðaltali síðustu 20 ára á fjórða
ársfjórðungi sl. árs en langt undir hátoppi áranna
1987 og 1988. Veruleg aukning útflutnings iðnaðar-
vöru án stóriðju á síðasta ári, nokkuð góð afkoma
fyrirtækja og hátt atvinnustig benda ekki til þess að
raungengi krónunnar sé enn komið verulega yfir það
sem samrýmist langtímastöðugleika, enda stafar
mikill viðskiptahalli fyrst og fremst af óhóflegum
vexti eftirspurnar. Sú hætta er hins vegar fyrir hendi
að raungengi hækki frekar og að útflutnings- og sam-
keppnisgreinar klemmist þannig á milli umframeftir-
spurnar í hagkerfinu og aðhaldssamrar peninga-
stefnu. Aðhaldssamari ríkisfjármálastefna og minni
viðskiptahalli myndu draga úr þessari hættu. Í þessu
ljósi er sérstaklega mikilvægt að ekki verði farið
fram úr útgjöldum fjárlaga og að tekjur umfram fjár-
lög skili sér að fullu í bættri afkomu ríkissjóðs. Enn-
fremur er brýnt að hugsanlegar aðgerðir í tengslum
við kjarasamninga verði ekki til að draga úr afgangi
ríkissjóðs.
Í þessu hefti Peningamála birtir Seðlabankinn í
fyrsta skipti mat sitt á stöðu fjármálakerfisins í heild
og hættum sem því kynnu að vera búnar. Niðurstaða
þess mats er að fremur litlar líkur eru á að lánastofn-
anir lendi í erfiðleikum á næstunni þar sem efnahags-
leg skilyrði eru þeim fremur hagstæð. Mikil útlána-
þensla að undanförnu ásamt lækkandi eiginfjárhlut-
falli lánastofnana gerir þær hins vegar viðkvæmari en
ella fyrir erfiðleikum í efnahagslífinu. Mikill við-
skiptahalli og tiltölulega viðkvæm erlend skamm-
tímastaða þjóðarbúsins eru hins vegar veikleika-
merki, en skammtímastaðan hefur þó batnað, m.a.
vegna aðgerða Seðlabankans. Hættan er að mikill
viðskiptahalli grafi til lengdar undan trausti á efna-
hagsstefnuna og gengi krónunnar. Því eru mikilvæg-
ustu verkefnin á þessu sviði nú að slá á útlánaþensl-
una og draga úr viðskiptahallanum. Þessi viðfangs-
efni eru einnig brýn til þess að tryggja til lengdar
stöðugleika í verðlagsmálum. Því er engin mótsögn
um þessar mundir á milli þeirra tveggja hlutverka
Seðlabankans að stuðla að lítilli verðbólgu og stöð-
ugleika fjármálakerfisins.
Inngangur
Aðhaldssöm peningastefna og stöðugleiki fjármálakerfis