Peningamál - 01.08.2003, Blaðsíða 42

PENINGAMÁL 2003/3 41
Íslendingar hafa löngum reitt sig á sjávarútveg sem
var helsta útflutningsgrein þjóðarinnar á 20. öldinni.
Einhæfur útflutningur hefur hins vegar verið talinn
orsök óstöðugleika í efnahagslífinu, þar sem útflutn-
ingstekjur þjóðarinnar hafa að mestu leyti verið
háðar þessari einu atvinnugrein. Hagvöxtur undan-
farna áratugi hefur að miklu leyti verið drifinn áfram
af vexti í sjávarútvegi, en sjávarútvegi eru takmörk
sett með tilliti til vaxtar, þar sem fiskistofnar eru tak-
markaðir. Undanfarna áratugi hafa stjórnvöld leitað
leiða til þess að auka fjölbreytni í útflutningi, með
það fyrir augum að auka hagvöxt þegar vaxtarmögu-
leika sjávarútvegs þrýtur og draga úr sveiflum í
afkomu þjóðarinnar. Einkum hefur verið horft til
raforkufreks iðnaðar í þessum tilgangi, þar sem
álframleiðsla hefur verið efst á blaði.
Þrátt fyrir að umræðan um að auka fjölbreytni
útflutnings, með því að auka hlut stóriðju, hafi átt sér
stað í áratugi, hafa tiltölulega fáar greinar verið skrif-
aðar um áhrif raforkufreks iðnaðar á þjóðarbúið. Í
síðara hefti Fjármálatíðinda árið 1998 birtist grein
eftir Pál Harðarson (1998), þar sem hann leitast við
að meta áhrif stóriðju á þjóðarbúskapinn á rúmlega
30 ára tímabili. Síðan má nefna greinargerð Jóns
Vilhjálmssonar (1983) um áhrif raforkusamnings
Landsvirkjunar við ÍSAL á raforkuverð til almenn-
ingsveitna og að lokum álitsgerð nefndar á vegum
iðnaðarráðuneytisins um þjóðhagslegt mikilvægi
stóriðju á Íslandi. Páll Harðarson (1998) mat þjóð-
hagsleg áhrif stóriðju í sögulegu samhengi svo, að
60% ávinningsins væru vegna framkvæmdanna
sjálfra en 40% ávinningsins væru vegna aukinnar
afkastagetu hagkerfisins. Ávinningur byggingar stór-
iðju og raforkuvers getur verið sveiflujafnandi fyrir
þjóðarbúið í heild ef framkvæmdum er valinn tími
þar sem annars hefði verið slaki í efnahagslífinu.
Þessi áhrif verða ekki skoðuð hér. Þessari grein er
hins vegar ætlað að skýra áhrif stóriðju á útflutnings-
tekjur, með það fyrir augum að skýra út hvort aukin
framleiðsla áls muni hafa sveiflujafnandi áhrif á
íslenskt efnahagslíf og er það gert í fyrsta hluta. Í
öðru lagi er fjallað stuttlega um tvö skyld atriði sem
hafa verið í umræðunni varðandi áhrif aukinnar stór-
iðju hér á landi. Hið fyrra eru tengsl sjávarútvegs og
álframleiðslu við alþjóðlega hagsveiflu og hið síðara
er fylgni álverðs og alþjóðavaxta.
Hlutfall atvinnugreina í útflutningi og fyrirhuguð
aukning álframleiðslu
Útflutningi er skipt í vöruútflutning og útflutning
þjónustu. Á árinu 2002 nam útflutningur þjónustu
um þriðjungi af heildarverðmæti útflutnings Íslend-
inga en vöruútflutningur nam um tveimur þriðju hlut-
um útflutningsverðmætis. Í töflu 1 gefur að líta hlut-
Magnús Fjalar Guðmundsson1
Áliðnaður og sveiflur í útflutningstekjum
1. Höfundur starfar sem hagfræðingur á hagfræðisviði Seðlabanka
Íslands. Höfundur vill þakka Ásgeiri Daníelssyni, Má Guðmundssyni,
Guðmundi Guðmundssyni, Ólafi Erni Klemenssyni, Þórarni G.
Péturssyni og þátttakendum í málstofu Seðlabanka Íslands fyrir gagn-
legar ábendingar. Þær skoðanir sem hér koma fram eru höfundar og
þurfa ekki að endurspegla skoðanir Seðlabanka Íslands.
Álframleiðsla á Íslandi mun margfaldast á næstu árum ef þær framkvæmdir sem nú standa fyrir dyrum
verða að veruleika. Talið hefur verið að aukin álframleiðsla muni draga úr sveiflum í afkomu þjóðar-
innar. Í þessari grein er bent á að sveiflur í útflutningstekjum munu aukast við aukið vægi áls. Einnig er
vikið að tengslum álverðs við alþjóðahagsveiflu og alþjóðavexti.